Showing posts with label Төлөөлөгчид. Show all posts

Орчин үеийн шилдэг 30 неврологчид

www.onlinepsychologydegree.info вебсайтад нийтлэгдсэн Келсей Фокс (Kelsey Fox) автортай дараах мэдээллийг орчуулан уншигч танаа хүргэхийн учир нь юун түрүүнд аливаа байгалийн шинжлэх ухаанч нийтлэл буюу тархи, мэдрэл судлал (неврологи-цаашид неврологи гэж нэрлэе) - ын судалгааны үр дүн, мэдээллүүд дараах неврологчдын судалгааны ажил байдагийг хэлэх хэрэгтэй. Мөн урьд өмнө нь бичиж байснаар сэтгэл судлал нь хэтэрхий олон салбарын нийлбэр юм, гэхдээ сэтгэл судлалын хамгийн чухал судлагдахуун нь тархи яахын аргагүй мөн билээ. Тархи, мэдрэлийн ач холбогдлыг ойлгох тусам сэтгэл судлалд дахь судлаач төдий чинээ хол алхана гэсэн үг. Магад орчин цагт нийгмийн шинжлэх ухаанаас хальсан мэдлэгийг өөртөө шингээх олон салбаруудын хамгийн чухал нь неврологи болсон байж ч мэднэ. Неврологийг энгийнээр тайлбарлавал сэтгэл судлал, анагаах ухааны зааг дээр оршдог гэж зүйрлэж болох юм. Дараах хүмүүсийн талаарх мэдээлэл энэ зууны хамгийн эрэлттэй мэргэжилд багтаж буй неврологийг судлахад тань "цагаан толгой" нь болно хэмээн найдаж байна. Авторын бичсэнээр шилдэг 30 эрдэмтдийг дараах үндэслэлээр тодруулсан гэнэ:

- Мэргэжлээрээ хэр зэрэг манлайлж судалгааны төв, лаборатори, инстити байгуулсан
- Нээлт, судалгааны ажил нь дэлхий нийтэд хэр зэрэг хүртээмжтэй, хэрэглэж буй
- Шагнал ба олонд хэр зэрэг танигдсан
- Хувь хүний ба боловсролын салбарт үзүүлж буй бусад амжилтууд

30. Лиа Крибитзер  /LEAH KRUBITZER/


Дэвис дэх Калифорниагийн их сургуулийн неврологийн профессор Лиа Крибитзер хэмээх бүсгүй "Хувьслын Нейробиологийн Лабораторын" эрхлэгчээр ажилладаг. Тэрбээр хүн ба хөхтөн амьтдын тархийг судлах сонирхолтой ба неокортекс дэх мэдрэлийн эсүүдийн электрофизиологи шинж онцлогууд, мөн түүний анатом холбоо хамаарлыг түлхүү судалдаг. Лиа Крибитзерийн судалгааны ачаар хөхтөн амьтдын зан үйл ба хүртэхүйн чадваруудын талаарх сэдвийн хүрээнд асар олон нээлт хийсэн байдаг.

29. Найф Ал-Родхан /NAYEF AL-RODHAN/


Оксфордын Ст.Энтонигийн их сургуулийн хүндэт эрхэм тэрбээр неврологич, философич хос мэргэжилтэй. Найф Ал-Родхан өмнө нь Елигийн их сургуулийн анагаах ухааны факультет дахь эпилепсигийн мэс заслын багшаар ажиллажээ. Тэрбээр Америкийн Мэдрэлийн мэс заслын холбооны шагналыг хоёр удаа, неврологийн салбарын Sir James Spence, Gibb нарын нэрэмжит шагналыг тус бүр нэг удаа болон өөр олон арван шагналуудыг хүртжээ.

28. Ван Ведийн  /VAN WEDEEN/


Харвардын их сургуулийн анагаах ухааны факультет дахь Радиологийн дэд профессор, Массачусетс Женерал Хоспиталын туслах неврологичоор ажилладаг. Тэрбээр урьд өмнө хэний ч олж нээгээгүй тархины холбоосыг харуулж буй зургаараа 2012 оны шилдэг неврологичоор шалгарсан юм.

27. Гераинт Эллис Рийс /GERAINT ELLIS REES/


Лондоны их сургуулийн тархины факультетийн эрхлэгч, тус их сургуулийн Когнитив Неврологийн Институтын захирал, Когнитив Неврологийн профессороор ажилладаг. Профессор Гераинт хүний ухамсрын оролцоотой эрүүл мэнд, өвчний мэдрэлийн механизмуудыг түлхүү судалдаг. Тэрбээр энэ чиглэлээр чамгүй олон эрдэм шинжилгээний өгүүлэл бичжээ.

26. Билли Гордон /BILLI GORDON/


Дээрх авторын бичсэнээр неврологич Билли Гордон энэхүү жагсаалтын хамгийн нууцлаг эрдэмтэн нь гэжээ. Учир нь тэрбээр эрдэмтэн байхаасаа өмнө жүжигчин, телевизийн найруулагч, мөн бүх цаг үеийн зурагт мэндчилгээнд хамгийн олон удаа зургаа толилуулсан эрхэм юм. Олны танил болж амжилтанд хүрсэн ч Билли Мичиганы их сургуульд неврологичоор төгсжээ. Түүний бүтээлүүд эмгэг физиологийн салбарт олны танил болж, мөн таргалалттай холбоотой өвчин түүнээс үүсэх стрессийн тухай түлхүү судалдаг (Билли өөрөө асар их илүүдэл жингээ хаясан бөгөөд энэ тухайгаа Лос Анжелес Таймс сонинд ярилцлага өгч байв). 

25. Дэвид Л. Фелтен /DAVID L. FELTEN/


Мичиганы Оэклэндийн их сургуулийн туслах судлаач. Тэрбээр дархлаа судлал, мэдрэл судлалын хоорондын хамаарлын тухай олон арван ном, хэдэн зуун өгүүлэл бичжээ. Мөн тэрбээр "Дархлаа, Зан үйл, Тархи" сэтгүүлийг үндэслэж, эрхлэгчээр ажилладаг.

24. Гина Г. Тюрригиано /GINA G. TURRIGIANO/


Калифорниагийн их сургуулийг төгссөн, одоогоор Брэндейсийн их сургуулийн биологийн профессороор багшилдаг. Тэрбээр салбарынхаа чиглэлээр олон арван нийтлэл бичиж, "Homeostatic Regulation of Cortical Networks", "Behavioral Correlates of Stomagrastic Network Function" хэмээх хоёр сурах бичиг бичжээ. Гина 2012 онд HFSP Nakasone Award шагналыг хүртсэн бол, 2013 онд National Academy of Science - д нэр дэвшиж байв.

23. Франчиско Хавиер Варела Гарсиа /FRANCISCO GARCIA/


Франчиско Гарсиа нь биологич, философич, неврологич мэргэжилтэй Чил хүн юм. Профессор Франчиско биологийн салбар дахь ухамсар, танин мэдэхүй гэсэн феноменологийн тухай судалдаг, биологийн салбарт нейрофеноменологи гэх чухал ойлголтыг гаргаж иржээ. 

22. Дэвид Хийгер /DAVID HEEGER/


Профессор Дэвид Хийгер нь Нью-Йоркын их сургуулийн неврологи, сэтгэл судлалын багшаар ажилладаг. Тэрбээр тархины оптик урсгал, мэдрэлийн зам хэрхэн ажилладаг, мөн харааны кортекс, харааны хүртэхүй, харааны ой тогтоолт, хүртэхүй зэрэг хүний хүчин зүйл, инженерийн сэтгэл судлалын салбар дахь сэдвүүдийг түлхүү судалдаг.

21. Кристоф Коч /CHRISTOF KOCH/


Тэрбээр "Neural bases of consciousness" бүтээлээрээ олонд танигдсан. California Institute of Technology сургуулийн Когнитив, Зан үйлийн биологийн профессороор 27 жил багшилсан ч одоогоор Сиатлын Тархи судлалын (Allen Institute) институтэд эрхлэгчээр ажиллаж байна. Кочийн хувьд орчин үеийн невробиологийн төхөөрөмжүүд ухамсарт нөлөөлөх боломжтой бөгөөд ухамсрын сэдвийн хүрээнд гурван ном бичжээ. Scientific American Mind - ийн зохион байгуулдаг жагсаалтанд Коч сар бүр эрэмблэгддэг гэжээ.

20. Грегори Бернс /GREGORY BERNS/


Тэрбээр гол төлөв нохойны тархи, мөн неврологийн зарчмын талаар судалдаг невроэкономист, неврологич мэргэжилтэн юм. Түүний бичсэн "Satisfaction: The Science of Finding True Fulfillment", "Iconoclast: A Neuroscientist Reveals How to Think Differently", "How Dogs Love Us: A Neuroscientist and His Apopted Dog Decode the Canine Brain" зэрэг номууд бараг бестселлер болжээ.

19. Дэвид Ийглмэн /DAVID EAGLEMAN/


Анагаах ухааны Бейлорын коллежийн эрхлэгч, неврологич, мөн Action and Perception талаар судлах сонирхолтой. Ихэнхи бүтээлүүд нь хүртэхүй ба түүнийг боловсруулах төв мэдрэлийн тогтолцоо, хүртэхүйн хурдатгал, мэдрэлийн сигналын цаг хугацааны хэмжүүр хоорондын тухай бичсэн байдаг. Дэвид Нью-Йорк Таймсын бестселлер номын зохиогч юм.

18. Гаррет Д. Субер /GARRET D. STUBER/


Хойд Каролинагийн их сургуулийн анагаахын факультетийн неврологич, профессор юм. Тэрбээр хархны тархинд бий болох химийн урвалуудыг нарийвчилж судалсан нь амжилт олж саяхан анхаарлын тухай судалгаанд хувь нэмрээ оруулжээ. Профессор Гаррет амьтны түгшүүр, ташаал ба энэ хоёрын хоорондын мэдрэмжийг солих боломжийг судалгаандаа олж нээсэн юм. Тэрбээр The Connectome явуулсан 2012 оны шилдэг таван неврологичоор шалгарсан байна.

17. Эрик Ричард Кандел /ERIC RICHARD KANDEL/


Колумбын их сургуулийн Мэс засал, Эмчилгээний коллежийн Биофизик, Биохимийн профессор тэрбээр сургуульдаа Зан үйл, Невробиологийн төв байгуулжээ. Профессор Канделын судалгааны гол чиглэл бол ой тогтоолт хэрхэн ажилладагийг тогтоох юм, харин 2000 онд мэдрэлийн эсүүд дэх ой тогтоолтын физиологи үндэс сэдэвтэй судалгаагаараа Анагаах, Физиологийн салбарын Нобелийн шагнал хүртжээ. 2006 онд бичсэн "In Search of Memory: The Emergence of a New Science of Mind" ном нь бестселлер болж Лос Анжелес Таймсын шинжлэх ухаан, технологийн салбарын шилдэг номоор галгарчээ.

16. Антонио Дамасио /ANTONIO DAMASIO/


Лисбоны их сургуульд неврологчоор төгссөн. Одоогоор  Хойд Калифорниагийн их сургуулийн неврологийн профессороор ажилладаг, мөн тус сургуулийн Creative Institute-ийн захиралын алба хашдаг. Тэрбээр XX зууны сэтгэл судлал, неврологи, философийн үзэл баримтлалын эсрэг баримт гарган сэтгэл хөдлөл нь танин мэдэхүйд өндөр түвшинд нөлөө үзүүлдэгийг нотлоход ойрхон байна. Профессор Антонио Дамасио хүний сэтгэл хөдлөл, хүний ухаан, биологи гэсэн гурван хүчин зүйлсийн холбоо хамаарлыг судалдаг.

15. Роберт Маурис Саполски /ROBERT MAURICE SAPOLSKY/


Стэнфордын их сургуулийн мэдрэлийн мэс засалч, неврологич, невроиндокринологч (мэдрэл болон дотоод шүүрлийн хамаарлыг судалдаг салбар) биологийн профессор юм. Тэрбээр стресс, мэдрэлийн үхжилт, удамшлын терапи гэсэн сэдвийн хүрээнд судалгаа хийдэг.

14. Андрюв Нювберг /ANDREW NEWBERG/


Цөмийн анагаах ухааны салбарт тархины зургийг авдаг судлаач, мөн Thomas Jefferson University Hospital - дахь Integrative Medicine төвийн судалгааны эрхлэгчээр ажилладаг. Тэрбээр паркинсон, алцгеймер, толгойны гэмтэл, клиник шинжтэй сэтгэл гутрал зэрэг сэтгэцийн эмгэг, неврологийн асуудлыг түлхүү судалдаг. Судлаач Андрюв тархи, шашин, онгод орох буюу эдгээрийн холбоо хамаарлын талаар 6 ном бичжээ.

13. Адели Даймонд /ADELE DIAMOND/


Хөгжлийн когнитив неврологийн чиглэлээр дэлхийд тэргүүлэх эрдэмтдийн нэг юм. Хэдийгээр хөгжлийн бэрхшээлтэй хүүхдүүд байсан ч "Тэд чадна" гэх уриан дор судалгааны ажлаа хийдэг гэжээ. 

12. Фернандо Ноттебом /FERNANDO NOTTEBOHM/


Рокефеллерийн их сургуулийн неврологич, профессор бөгөөд тус сургуулийн этологи, экологийн судалгааны төвийн захирал, амьтны зан үйлийн лабораторын эрхлэгчээр ажилладаг. Ихэнхи судлаачдын хувьд боломжгүй гэж байсан нас бие гүйцсэн сээр нуруутан амьтдын тархинд үүсэж буй мэдрэлийн өсөлт, хөгжлийг тодорхойлж чаджээ. Тархины гэмтэл, үхжих өвчнийг эмчлэх судалгаагаараа 2012 онд Benjamin Franklin in Life Sciences шагналыг хүртжээ.

11. Даниел Жозеф Левитин DANIEL JOSEPH LEVITIN/


Профессор Даниел сэтгэл судлаач, неврологич мэргэжилтэй бөгөөд неврологийн салбар ба хөгжмийн хоорондын хамаарлын тухай судалдагаараа олны танил болжээ. "This is Your Brain on Music: The Science of a Human Obsession", "The World in Six Songs: How the Musical Brain Created Human Nature" зэрэг хоёр бүтээл нь бестселлер болжээ. 

10. Бэн Карсон /BEN CARSON/


Тэрбээр толгойгоороо нийлсэн сиамын ихрүүдийн толгойг дэлхийд анх удаагаа амжилттай салгаж байжээ. Бэн Карсон нь Жон Хопкинсийн их сургуулийн мэдрэлийн мэс заслын профессороор ажиллаж байгаад 2010 онд National Academy of Sciences-д нэр дэвшээд тэтгэвэртээ гарчээ. Гэхдээ эдүгээ хүртэл неврологийн тухай олон нийтэд зориулан лекц уншиж, нийтлэл бичиж байна.

9. Сир Колин Брайн Блейкмор /SIR BRIAN BLAKEMORE/


Тархи ба харааны хөгжлийн чиглэлээр мэргэшсэн Оксфордын их сургуулийн неврлогийн профессор. British Medical Research Council байгууллагын гүйцэтгэх захирал, мөн The Observer байгууллагаас шалгаруулсан жагсаалтад Их баританы суут эрдэмтдийн нэгд багтжээ. Тэрбээр тархи өөрийгөө дахин төлжүүлэх чадамжтай эсэх, буюу невро пластикийн чиглэлээр хэдэн зуун эрдэм шинжилгээний өгүүлэл бичжээ.

8. Хенри Маркрэм /HENRY MARKRAM/


Хайделберг дэх Макс Планкын институтын үүсгэн байгуулагч, тэрбээр STDP гэдгээрээ олонд танигдсан мэдрэлийн эсүүдийн хооронд үүсэх суралцахуйн механизмыг судалж байв. Удалгүй Weizmann Institute of Science байгууллагын туслах профессор, сүүлд Ecole Polytechnique Federale de Lausanne - д профессор, Blue Brain Project - ийн захиралаар томилогджээ.

7. Махмүүд Амири-Могхаддам /MAHMOOD MOGHADDAM/


Хүний эрхийн зөвлөх, неврологич мэргэжилтэй. Пакистаанаас Норвейгт дүрвэж ирээд Ослогийн их сургуулийн анагаах ухааны факультетийг төгссөн. 2004 онд шилдэг докторантаар шалгарч алтан медаль, 2008 онд Anders Jahre нэрэмжит залуу судлаачийн шагналыг хүртжээ. Эдүгээ түүнийг Норвейгийн шилдэг 10 эрдэмтдийн нэгд зүй ёсоор тооцож байна. Тэрбээр неврологийн чиглэлээрээ ажиллахын зэрэгцээ хүний эрхийн төлөө тууштай тэмцэгч юм.

6. Жозеф E. Ледоикс /JOSEPH E. LEDOUX/


NYU сургуулийн сэтгэл судлал, неврологи, шинжлэх ухааны профессор, айдас, түгшүүрийн үндэс неврологийн төвийн захиралаар ажилладаг. Түүний ихэнхи судалгаа сэтгэл хөдлөл, ой тогтоолтын тухай бөгөөд хүний эмгэг айдас, түгшүүрийг олж нээхийн тулд амьтад дээр туршилт, судалгаа явуулдаг. Тэрбээр 2005 онд International Prize of the Fyssen Foundation шагналыг хүртжээ. 

5. Жеймс МакГау /JAMES L. MCGAUGH/


Ой тогтоолт, суралцахуйн чиглэлээр судалгаа хийдэг невробиологич. Тэрбээр 1950, 1960 онд ой тогтоолт шууд урт хугацааны дурсамжийг хадгалдаггүй, мөн ой тогтоолт нь тогтвортой зүйл биш гэдгийг олж нээссэн юм. Өдгөө тэрбээр UC Irvine дэх судалгааны профессороор ажиллаж байна. Тэрбээр сүүлийн үед сэтгэл хөдлөл ой тогтоолтын нягтралд нөлөөлж болзошгүй тухай судалж байна. Жеймс National Academy of Sciences байгууллагын гишүүн, Distinguished Scientific Award, Karl Lashley Prize шагналуудыг хүртжээ.

4. Майкл М. Мерзеник /MICHAEL M. MERZENICH/


Америкийн шинжлэх ухааны академийн гишүүн, US San Francisco дэх неврологийн профессор. 

3. Майкл Газзанига /MICHAEL GAZZANIGA/


UC Santa Barbara их сургуулийн сэтгэл судлалын профессор, Study of the Mind судалгааны төвийн захирал тэрбээр когнитив неврологийн чиглэлээр тэргүүлэх эрдэмтэн юм. Тэрбээр Split Brain буюу хоёр тал бөмбөлгийг холбодог мэдрэлийн ширхэгийг нь тасалсан өвчтөнүүдийн танин мэдэхүй, мэдрэлийн онцлогуудыг судалсан олон тооны эрдэм шинжилгээний өгүүллүүд бичжээ. Газзанига Америкийн шинжлэх ухааны академийн гишүүн юм.

2. Фред Гейж /FRED GAGE/


Сэлк институтын Удамшил зүйн лабораторын профессор. Профессор Фред Гейж насанд хүрсэн хүний төв мэдрэлийн тогтолцооны талаар ихээхэн судалгаа хийдэг бөгөөд 1998 онд насанд хүрэгчдэд мэдрэлийн эс дахин төлжих боломжтой гэдгийг баталсан юм (Зарим эрдэмтэд насанд хүрэх үеэс мэдрэлийн эсүүд үхжиж, дахин төлжих боломжгүй гэж үздэг). Тэрбээр өдгөө алцгеймерийн өвчин, гэмтлээс шалтгаалсан нугасны гэмтлийн эсрэг эрчимтэй судалгаа явуулж байна.

1. Мигуэл Николелис /MIGUEL NICOLELIS/


Бразилын анагаах ухааны их эмч, неврологич мэргэжилтэй. Тэрбээр саяхан 2014 оны хөлбөмбөгийн ДАШТ-ийн нээлтийн тоглолтын үйл ажиллагаанд саа өвчтэй хүүхдүүдээ авчирж олны өмнө тоглуулсан юм. Профессор Мигуэл гол төлөв сармагчны тархинд судалгаа хийж амьтны тархинаас үүдэлтэй хөдөлгөөнийг судалдаг.

Л. Энхтүшиг
www.onlinepsychologydegree.info вебсайтад нийтлэгдсэн Келсей Фокс (Kelsey Fox) автортай дараах мэдээллийг орчуулан уншигч танаа хүргэхийн учир нь юун түрүүнд аливаа байгалийн шинжлэх ухаанч нийтлэл буюу тархи, мэдрэл судлал (неврологи-цаашид неврологи гэж нэрлэе) - ын судалгааны үр дүн, мэдээллүүд дараах неврологчдын судалгааны ажил байдагийг хэлэх хэрэгтэй. Мөн урьд өмнө нь бичиж байснаар сэтгэл судлал нь хэтэрхий олон салбарын нийлбэр юм, гэхдээ сэтгэл судлалын хамгийн чухал судлагдахуун нь тархи яахын аргагүй мөн билээ. Тархи, мэдрэлийн ач холбогдлыг ойлгох тусам сэтгэл судлалд дахь судлаач төдий чинээ хол алхана гэсэн үг. Магад орчин цагт нийгмийн шинжлэх ухаанаас хальсан мэдлэгийг өөртөө шингээх олон салбаруудын хамгийн чухал нь неврологи болсон байж ч мэднэ. Неврологийг энгийнээр тайлбарлавал сэтгэл судлал, анагаах ухааны зааг дээр оршдог гэж зүйрлэж болох юм. Дараах хүмүүсийн талаарх мэдээлэл энэ зууны хамгийн эрэлттэй мэргэжилд багтаж буй неврологийг судлахад тань "цагаан толгой" нь болно хэмээн найдаж байна. Авторын бичсэнээр шилдэг 30 эрдэмтдийг дараах үндэслэлээр тодруулсан гэнэ:

- Мэргэжлээрээ хэр зэрэг манлайлж судалгааны төв, лаборатори, инстити байгуулсан
- Нээлт, судалгааны ажил нь дэлхий нийтэд хэр зэрэг хүртээмжтэй, хэрэглэж буй
- Шагнал ба олонд хэр зэрэг танигдсан
- Хувь хүний ба боловсролын салбарт үзүүлж буй бусад амжилтууд

30. Лиа Крибитзер  /LEAH KRUBITZER/


Дэвис дэх Калифорниагийн их сургуулийн неврологийн профессор Лиа Крибитзер хэмээх бүсгүй "Хувьслын Нейробиологийн Лабораторын" эрхлэгчээр ажилладаг. Тэрбээр хүн ба хөхтөн амьтдын тархийг судлах сонирхолтой ба неокортекс дэх мэдрэлийн эсүүдийн электрофизиологи шинж онцлогууд, мөн түүний анатом холбоо хамаарлыг түлхүү судалдаг. Лиа Крибитзерийн судалгааны ачаар хөхтөн амьтдын зан үйл ба хүртэхүйн чадваруудын талаарх сэдвийн хүрээнд асар олон нээлт хийсэн байдаг.

29. Найф Ал-Родхан /NAYEF AL-RODHAN/


Оксфордын Ст.Энтонигийн их сургуулийн хүндэт эрхэм тэрбээр неврологич, философич хос мэргэжилтэй. Найф Ал-Родхан өмнө нь Елигийн их сургуулийн анагаах ухааны факультет дахь эпилепсигийн мэс заслын багшаар ажиллажээ. Тэрбээр Америкийн Мэдрэлийн мэс заслын холбооны шагналыг хоёр удаа, неврологийн салбарын Sir James Spence, Gibb нарын нэрэмжит шагналыг тус бүр нэг удаа болон өөр олон арван шагналуудыг хүртжээ.

28. Ван Ведийн  /VAN WEDEEN/


Харвардын их сургуулийн анагаах ухааны факультет дахь Радиологийн дэд профессор, Массачусетс Женерал Хоспиталын туслах неврологичоор ажилладаг. Тэрбээр урьд өмнө хэний ч олж нээгээгүй тархины холбоосыг харуулж буй зургаараа 2012 оны шилдэг неврологичоор шалгарсан юм.

27. Гераинт Эллис Рийс /GERAINT ELLIS REES/


Лондоны их сургуулийн тархины факультетийн эрхлэгч, тус их сургуулийн Когнитив Неврологийн Институтын захирал, Когнитив Неврологийн профессороор ажилладаг. Профессор Гераинт хүний ухамсрын оролцоотой эрүүл мэнд, өвчний мэдрэлийн механизмуудыг түлхүү судалдаг. Тэрбээр энэ чиглэлээр чамгүй олон эрдэм шинжилгээний өгүүлэл бичжээ.

26. Билли Гордон /BILLI GORDON/


Дээрх авторын бичсэнээр неврологич Билли Гордон энэхүү жагсаалтын хамгийн нууцлаг эрдэмтэн нь гэжээ. Учир нь тэрбээр эрдэмтэн байхаасаа өмнө жүжигчин, телевизийн найруулагч, мөн бүх цаг үеийн зурагт мэндчилгээнд хамгийн олон удаа зургаа толилуулсан эрхэм юм. Олны танил болж амжилтанд хүрсэн ч Билли Мичиганы их сургуульд неврологичоор төгсжээ. Түүний бүтээлүүд эмгэг физиологийн салбарт олны танил болж, мөн таргалалттай холбоотой өвчин түүнээс үүсэх стрессийн тухай түлхүү судалдаг (Билли өөрөө асар их илүүдэл жингээ хаясан бөгөөд энэ тухайгаа Лос Анжелес Таймс сонинд ярилцлага өгч байв). 

25. Дэвид Л. Фелтен /DAVID L. FELTEN/


Мичиганы Оэклэндийн их сургуулийн туслах судлаач. Тэрбээр дархлаа судлал, мэдрэл судлалын хоорондын хамаарлын тухай олон арван ном, хэдэн зуун өгүүлэл бичжээ. Мөн тэрбээр "Дархлаа, Зан үйл, Тархи" сэтгүүлийг үндэслэж, эрхлэгчээр ажилладаг.

24. Гина Г. Тюрригиано /GINA G. TURRIGIANO/


Калифорниагийн их сургуулийг төгссөн, одоогоор Брэндейсийн их сургуулийн биологийн профессороор багшилдаг. Тэрбээр салбарынхаа чиглэлээр олон арван нийтлэл бичиж, "Homeostatic Regulation of Cortical Networks", "Behavioral Correlates of Stomagrastic Network Function" хэмээх хоёр сурах бичиг бичжээ. Гина 2012 онд HFSP Nakasone Award шагналыг хүртсэн бол, 2013 онд National Academy of Science - д нэр дэвшиж байв.

23. Франчиско Хавиер Варела Гарсиа /FRANCISCO GARCIA/


Франчиско Гарсиа нь биологич, философич, неврологич мэргэжилтэй Чил хүн юм. Профессор Франчиско биологийн салбар дахь ухамсар, танин мэдэхүй гэсэн феноменологийн тухай судалдаг, биологийн салбарт нейрофеноменологи гэх чухал ойлголтыг гаргаж иржээ. 

22. Дэвид Хийгер /DAVID HEEGER/


Профессор Дэвид Хийгер нь Нью-Йоркын их сургуулийн неврологи, сэтгэл судлалын багшаар ажилладаг. Тэрбээр тархины оптик урсгал, мэдрэлийн зам хэрхэн ажилладаг, мөн харааны кортекс, харааны хүртэхүй, харааны ой тогтоолт, хүртэхүй зэрэг хүний хүчин зүйл, инженерийн сэтгэл судлалын салбар дахь сэдвүүдийг түлхүү судалдаг.

21. Кристоф Коч /CHRISTOF KOCH/


Тэрбээр "Neural bases of consciousness" бүтээлээрээ олонд танигдсан. California Institute of Technology сургуулийн Когнитив, Зан үйлийн биологийн профессороор 27 жил багшилсан ч одоогоор Сиатлын Тархи судлалын (Allen Institute) институтэд эрхлэгчээр ажиллаж байна. Кочийн хувьд орчин үеийн невробиологийн төхөөрөмжүүд ухамсарт нөлөөлөх боломжтой бөгөөд ухамсрын сэдвийн хүрээнд гурван ном бичжээ. Scientific American Mind - ийн зохион байгуулдаг жагсаалтанд Коч сар бүр эрэмблэгддэг гэжээ.

20. Грегори Бернс /GREGORY BERNS/


Тэрбээр гол төлөв нохойны тархи, мөн неврологийн зарчмын талаар судалдаг невроэкономист, неврологич мэргэжилтэн юм. Түүний бичсэн "Satisfaction: The Science of Finding True Fulfillment", "Iconoclast: A Neuroscientist Reveals How to Think Differently", "How Dogs Love Us: A Neuroscientist and His Apopted Dog Decode the Canine Brain" зэрэг номууд бараг бестселлер болжээ.

19. Дэвид Ийглмэн /DAVID EAGLEMAN/


Анагаах ухааны Бейлорын коллежийн эрхлэгч, неврологич, мөн Action and Perception талаар судлах сонирхолтой. Ихэнхи бүтээлүүд нь хүртэхүй ба түүнийг боловсруулах төв мэдрэлийн тогтолцоо, хүртэхүйн хурдатгал, мэдрэлийн сигналын цаг хугацааны хэмжүүр хоорондын тухай бичсэн байдаг. Дэвид Нью-Йорк Таймсын бестселлер номын зохиогч юм.

18. Гаррет Д. Субер /GARRET D. STUBER/


Хойд Каролинагийн их сургуулийн анагаахын факультетийн неврологич, профессор юм. Тэрбээр хархны тархинд бий болох химийн урвалуудыг нарийвчилж судалсан нь амжилт олж саяхан анхаарлын тухай судалгаанд хувь нэмрээ оруулжээ. Профессор Гаррет амьтны түгшүүр, ташаал ба энэ хоёрын хоорондын мэдрэмжийг солих боломжийг судалгаандаа олж нээсэн юм. Тэрбээр The Connectome явуулсан 2012 оны шилдэг таван неврологичоор шалгарсан байна.

17. Эрик Ричард Кандел /ERIC RICHARD KANDEL/


Колумбын их сургуулийн Мэс засал, Эмчилгээний коллежийн Биофизик, Биохимийн профессор тэрбээр сургуульдаа Зан үйл, Невробиологийн төв байгуулжээ. Профессор Канделын судалгааны гол чиглэл бол ой тогтоолт хэрхэн ажилладагийг тогтоох юм, харин 2000 онд мэдрэлийн эсүүд дэх ой тогтоолтын физиологи үндэс сэдэвтэй судалгаагаараа Анагаах, Физиологийн салбарын Нобелийн шагнал хүртжээ. 2006 онд бичсэн "In Search of Memory: The Emergence of a New Science of Mind" ном нь бестселлер болж Лос Анжелес Таймсын шинжлэх ухаан, технологийн салбарын шилдэг номоор галгарчээ.

16. Антонио Дамасио /ANTONIO DAMASIO/


Лисбоны их сургуульд неврологчоор төгссөн. Одоогоор  Хойд Калифорниагийн их сургуулийн неврологийн профессороор ажилладаг, мөн тус сургуулийн Creative Institute-ийн захиралын алба хашдаг. Тэрбээр XX зууны сэтгэл судлал, неврологи, философийн үзэл баримтлалын эсрэг баримт гарган сэтгэл хөдлөл нь танин мэдэхүйд өндөр түвшинд нөлөө үзүүлдэгийг нотлоход ойрхон байна. Профессор Антонио Дамасио хүний сэтгэл хөдлөл, хүний ухаан, биологи гэсэн гурван хүчин зүйлсийн холбоо хамаарлыг судалдаг.

15. Роберт Маурис Саполски /ROBERT MAURICE SAPOLSKY/


Стэнфордын их сургуулийн мэдрэлийн мэс засалч, неврологич, невроиндокринологч (мэдрэл болон дотоод шүүрлийн хамаарлыг судалдаг салбар) биологийн профессор юм. Тэрбээр стресс, мэдрэлийн үхжилт, удамшлын терапи гэсэн сэдвийн хүрээнд судалгаа хийдэг.

14. Андрюв Нювберг /ANDREW NEWBERG/


Цөмийн анагаах ухааны салбарт тархины зургийг авдаг судлаач, мөн Thomas Jefferson University Hospital - дахь Integrative Medicine төвийн судалгааны эрхлэгчээр ажилладаг. Тэрбээр паркинсон, алцгеймер, толгойны гэмтэл, клиник шинжтэй сэтгэл гутрал зэрэг сэтгэцийн эмгэг, неврологийн асуудлыг түлхүү судалдаг. Судлаач Андрюв тархи, шашин, онгод орох буюу эдгээрийн холбоо хамаарлын талаар 6 ном бичжээ.

13. Адели Даймонд /ADELE DIAMOND/


Хөгжлийн когнитив неврологийн чиглэлээр дэлхийд тэргүүлэх эрдэмтдийн нэг юм. Хэдийгээр хөгжлийн бэрхшээлтэй хүүхдүүд байсан ч "Тэд чадна" гэх уриан дор судалгааны ажлаа хийдэг гэжээ. 

12. Фернандо Ноттебом /FERNANDO NOTTEBOHM/


Рокефеллерийн их сургуулийн неврологич, профессор бөгөөд тус сургуулийн этологи, экологийн судалгааны төвийн захирал, амьтны зан үйлийн лабораторын эрхлэгчээр ажилладаг. Ихэнхи судлаачдын хувьд боломжгүй гэж байсан нас бие гүйцсэн сээр нуруутан амьтдын тархинд үүсэж буй мэдрэлийн өсөлт, хөгжлийг тодорхойлж чаджээ. Тархины гэмтэл, үхжих өвчнийг эмчлэх судалгаагаараа 2012 онд Benjamin Franklin in Life Sciences шагналыг хүртжээ.

11. Даниел Жозеф Левитин DANIEL JOSEPH LEVITIN/


Профессор Даниел сэтгэл судлаач, неврологич мэргэжилтэй бөгөөд неврологийн салбар ба хөгжмийн хоорондын хамаарлын тухай судалдагаараа олны танил болжээ. "This is Your Brain on Music: The Science of a Human Obsession", "The World in Six Songs: How the Musical Brain Created Human Nature" зэрэг хоёр бүтээл нь бестселлер болжээ. 

10. Бэн Карсон /BEN CARSON/


Тэрбээр толгойгоороо нийлсэн сиамын ихрүүдийн толгойг дэлхийд анх удаагаа амжилттай салгаж байжээ. Бэн Карсон нь Жон Хопкинсийн их сургуулийн мэдрэлийн мэс заслын профессороор ажиллаж байгаад 2010 онд National Academy of Sciences-д нэр дэвшээд тэтгэвэртээ гарчээ. Гэхдээ эдүгээ хүртэл неврологийн тухай олон нийтэд зориулан лекц уншиж, нийтлэл бичиж байна.

9. Сир Колин Брайн Блейкмор /SIR BRIAN BLAKEMORE/


Тархи ба харааны хөгжлийн чиглэлээр мэргэшсэн Оксфордын их сургуулийн неврлогийн профессор. British Medical Research Council байгууллагын гүйцэтгэх захирал, мөн The Observer байгууллагаас шалгаруулсан жагсаалтад Их баританы суут эрдэмтдийн нэгд багтжээ. Тэрбээр тархи өөрийгөө дахин төлжүүлэх чадамжтай эсэх, буюу невро пластикийн чиглэлээр хэдэн зуун эрдэм шинжилгээний өгүүлэл бичжээ.

8. Хенри Маркрэм /HENRY MARKRAM/


Хайделберг дэх Макс Планкын институтын үүсгэн байгуулагч, тэрбээр STDP гэдгээрээ олонд танигдсан мэдрэлийн эсүүдийн хооронд үүсэх суралцахуйн механизмыг судалж байв. Удалгүй Weizmann Institute of Science байгууллагын туслах профессор, сүүлд Ecole Polytechnique Federale de Lausanne - д профессор, Blue Brain Project - ийн захиралаар томилогджээ.

7. Махмүүд Амири-Могхаддам /MAHMOOD MOGHADDAM/


Хүний эрхийн зөвлөх, неврологич мэргэжилтэй. Пакистаанаас Норвейгт дүрвэж ирээд Ослогийн их сургуулийн анагаах ухааны факультетийг төгссөн. 2004 онд шилдэг докторантаар шалгарч алтан медаль, 2008 онд Anders Jahre нэрэмжит залуу судлаачийн шагналыг хүртжээ. Эдүгээ түүнийг Норвейгийн шилдэг 10 эрдэмтдийн нэгд зүй ёсоор тооцож байна. Тэрбээр неврологийн чиглэлээрээ ажиллахын зэрэгцээ хүний эрхийн төлөө тууштай тэмцэгч юм.

6. Жозеф E. Ледоикс /JOSEPH E. LEDOUX/


NYU сургуулийн сэтгэл судлал, неврологи, шинжлэх ухааны профессор, айдас, түгшүүрийн үндэс неврологийн төвийн захиралаар ажилладаг. Түүний ихэнхи судалгаа сэтгэл хөдлөл, ой тогтоолтын тухай бөгөөд хүний эмгэг айдас, түгшүүрийг олж нээхийн тулд амьтад дээр туршилт, судалгаа явуулдаг. Тэрбээр 2005 онд International Prize of the Fyssen Foundation шагналыг хүртжээ. 

5. Жеймс МакГау /JAMES L. MCGAUGH/


Ой тогтоолт, суралцахуйн чиглэлээр судалгаа хийдэг невробиологич. Тэрбээр 1950, 1960 онд ой тогтоолт шууд урт хугацааны дурсамжийг хадгалдаггүй, мөн ой тогтоолт нь тогтвортой зүйл биш гэдгийг олж нээссэн юм. Өдгөө тэрбээр UC Irvine дэх судалгааны профессороор ажиллаж байна. Тэрбээр сүүлийн үед сэтгэл хөдлөл ой тогтоолтын нягтралд нөлөөлж болзошгүй тухай судалж байна. Жеймс National Academy of Sciences байгууллагын гишүүн, Distinguished Scientific Award, Karl Lashley Prize шагналуудыг хүртжээ.

4. Майкл М. Мерзеник /MICHAEL M. MERZENICH/


Америкийн шинжлэх ухааны академийн гишүүн, US San Francisco дэх неврологийн профессор. 

3. Майкл Газзанига /MICHAEL GAZZANIGA/


UC Santa Barbara их сургуулийн сэтгэл судлалын профессор, Study of the Mind судалгааны төвийн захирал тэрбээр когнитив неврологийн чиглэлээр тэргүүлэх эрдэмтэн юм. Тэрбээр Split Brain буюу хоёр тал бөмбөлгийг холбодог мэдрэлийн ширхэгийг нь тасалсан өвчтөнүүдийн танин мэдэхүй, мэдрэлийн онцлогуудыг судалсан олон тооны эрдэм шинжилгээний өгүүллүүд бичжээ. Газзанига Америкийн шинжлэх ухааны академийн гишүүн юм.

2. Фред Гейж /FRED GAGE/


Сэлк институтын Удамшил зүйн лабораторын профессор. Профессор Фред Гейж насанд хүрсэн хүний төв мэдрэлийн тогтолцооны талаар ихээхэн судалгаа хийдэг бөгөөд 1998 онд насанд хүрэгчдэд мэдрэлийн эс дахин төлжих боломжтой гэдгийг баталсан юм (Зарим эрдэмтэд насанд хүрэх үеэс мэдрэлийн эсүүд үхжиж, дахин төлжих боломжгүй гэж үздэг). Тэрбээр өдгөө алцгеймерийн өвчин, гэмтлээс шалтгаалсан нугасны гэмтлийн эсрэг эрчимтэй судалгаа явуулж байна.

1. Мигуэл Николелис /MIGUEL NICOLELIS/


Бразилын анагаах ухааны их эмч, неврологич мэргэжилтэй. Тэрбээр саяхан 2014 оны хөлбөмбөгийн ДАШТ-ийн нээлтийн тоглолтын үйл ажиллагаанд саа өвчтэй хүүхдүүдээ авчирж олны өмнө тоглуулсан юм. Профессор Мигуэл гол төлөв сармагчны тархинд судалгаа хийж амьтны тархинаас үүдэлтэй хөдөлгөөнийг судалдаг.

Л. Энхтүшиг

Жон Девей (John Dewey)

Та сэтгэл судлалын түүхийн талаар уншиж байсан бол магадгүй Жон Девейгийн талаар мэддэг байж болох юм. Жон Девей сэтгэл судлалын түүхтэй салшгүй холбоотой. Тэрээр сэтгэл судлалын эцэг Виллиам Жеймстэй адил функционализмын сэтгэл судлалын төлөөлөгч байв. Тэрээр 1852 оны 10 сарын 20нд Вермонтын Бюрлингтонд төрсөн ажээ. Тэрээр анх Виллиам Жеймсийн бичсэн ном зохиолуудыг уншсанаар сэтгэл судлалд шимтэн суралцах урам зоригийг авч байв.
Тэрээр амьдралынхаа ихэнхи хугацааг их сургуулиудад багшилж байсан бөгөөд боловсролын сэтгэл судлал, нийгмийн сэтгэл судлал зэрэг салбаруудад жинтэй хувь нэмэр оруулахуйц ном бичиж байлаа. Мөн Жон Девей америкийн сэтгэл судлалын холбооны 25 жилийн ойд зориулан "нийгмийн сэтгэл судлал бидэнд хэрэгтэй байна" гэсэн агуулга бүхий нийтлэлийг бичиж хаяглан явуулж байсан нь хожим нийгмийн сэтгэл судлалын анхны бүтээл, бас суурь нь болж өгсөн гэж ихэнхи сэтгэл судлаачид хүлээн зөвшөөрдөг билээ. Девей 1899 онд америкийн сэтгэл судлалын холбооны ерөнхийлөгчөөр томилогдож байв.

Ж. Девейгийн зурагтай шуудангийн марк
"Бид хэрхэн сэтгэдэг вэ? (How we think)" бүтээл нь түүний бичсэн хамгийн алдартай, нөлөө бүхий ном юм. Тэрээр бидний бодол санаа гэж юу вэ? энэ нь хэрхэн задардаг вэ? Энэхүү бодол санааг сургалтанд хэрхэн нэвтрүүлж, хамгийн сайн үр ашигтай боловсролыг эзэмших тухай чухал ойлголтуудыг бичсэн байдаг.


Түүний гол бүтээлүүд: 
  • Сэтгэл судлал (1887)
  • Хүний ойлголтыг бүрдүүлэх Лайбницийн шинэ эссенүүд (1888)
  • Ёс зүй (1908)
  • Сэтгэл судлал сэтгүүлд "Сэтгэл судлалын рефлексийн нум" (1896)
  • Бид хэрхэн сэтгэдэг вэ? (1910)
  • Эрх чөлөө ба соёл (1939) 
  • Дадал туршлага ба Боловсрол (1938)  
 Л.Энхтүшиг
Та сэтгэл судлалын түүхийн талаар уншиж байсан бол магадгүй Жон Девейгийн талаар мэддэг байж болох юм. Жон Девей сэтгэл судлалын түүхтэй салшгүй холбоотой. Тэрээр сэтгэл судлалын эцэг Виллиам Жеймстэй адил функционализмын сэтгэл судлалын төлөөлөгч байв. Тэрээр 1852 оны 10 сарын 20нд Вермонтын Бюрлингтонд төрсөн ажээ. Тэрээр анх Виллиам Жеймсийн бичсэн ном зохиолуудыг уншсанаар сэтгэл судлалд шимтэн суралцах урам зоригийг авч байв.
Тэрээр амьдралынхаа ихэнхи хугацааг их сургуулиудад багшилж байсан бөгөөд боловсролын сэтгэл судлал, нийгмийн сэтгэл судлал зэрэг салбаруудад жинтэй хувь нэмэр оруулахуйц ном бичиж байлаа. Мөн Жон Девей америкийн сэтгэл судлалын холбооны 25 жилийн ойд зориулан "нийгмийн сэтгэл судлал бидэнд хэрэгтэй байна" гэсэн агуулга бүхий нийтлэлийг бичиж хаяглан явуулж байсан нь хожим нийгмийн сэтгэл судлалын анхны бүтээл, бас суурь нь болж өгсөн гэж ихэнхи сэтгэл судлаачид хүлээн зөвшөөрдөг билээ. Девей 1899 онд америкийн сэтгэл судлалын холбооны ерөнхийлөгчөөр томилогдож байв.

Ж. Девейгийн зурагтай шуудангийн марк
"Бид хэрхэн сэтгэдэг вэ? (How we think)" бүтээл нь түүний бичсэн хамгийн алдартай, нөлөө бүхий ном юм. Тэрээр бидний бодол санаа гэж юу вэ? энэ нь хэрхэн задардаг вэ? Энэхүү бодол санааг сургалтанд хэрхэн нэвтрүүлж, хамгийн сайн үр ашигтай боловсролыг эзэмших тухай чухал ойлголтуудыг бичсэн байдаг.


Түүний гол бүтээлүүд: 
  • Сэтгэл судлал (1887)
  • Хүний ойлголтыг бүрдүүлэх Лайбницийн шинэ эссенүүд (1888)
  • Ёс зүй (1908)
  • Сэтгэл судлал сэтгүүлд "Сэтгэл судлалын рефлексийн нум" (1896)
  • Бид хэрхэн сэтгэдэг вэ? (1910)
  • Эрх чөлөө ба соёл (1939) 
  • Дадал туршлага ба Боловсрол (1938)  
 Л.Энхтүшиг

Пол Экман /Paul Ekman/

Пол Экман (Paul Ekman) бол мэдрэмж, нүүрний хувирал, биеийн хэл зэрэг сэтгэл судлалын шинжлэх ухааны үндсэн сэдэвт хамаарах сэтгэл хөдлөлийн талаар дагнасан судалгаа хийдэг эрдэмтэн юм. Аливаа сэтгэл судлалын сурах бичиг, холбогдох шинжлэх ухааны хэвлэл, сэтгүүлүүдэд "Сэтгэл Хөдлөл", "Нүүрний Хувирал" - ын талаар дурьдагдаж байвал мэдээж түүнтэй холбоотой, түүний удирдан явуулсан туршилт судалгаанууд байх нь олон.
Пол Экман Нью Жерсейд төрж өссөн бөгөөд дэлхийн хоёрдугаар дайны дараа түүний гэр бүл баруун Вашингтон руу нүүж, дараа нь Орегон, эцэст нь өмнөд Калифорнид очсон юм. Тэрээр ердөө 15 настайдаа Чикакогийн их сургуульд элсэн суралцсан бөгөөд тэндээ Фрейдийн бүтээл, онол ба бусад сэтгэл заслын чиглэлээр сонирхон судалж байв. Дараа нь Нью-Йоркын Аделфи их сургуулиас докторын зэрэг хүртсэн юм.
Үүний дараа тэрээр Калифорни, Сан Франциско (UCSF) их сургуульд ажлаа эхлүүлэн шууд бус зан байдал ба нүүрний "илэрхийлэл"-ийн талаар судалгаагаа эхлүүлсэн юм. Экман ийнхүү нүүрний хувирал - сэтгэл хөдлөл, сэтгэл хөдлөл - нүүрний хувирал гэсэн судалгааны ажилдаа эргэж буцалтгүй орсоноор өдгөө түүний явуулсан судалгаа, туршилтууд сэтгэд судлаачдын хэрэглээ болон үлджээ.
Пол Экман 1972 онд UCSF их сургуульдаа сэтгэл судлалын профессор болж, 2004 онд тэтгэвэртээ гарах хүртлээ тэндээ ажиллаж байв.
Монгол хэл дээр түүний ном бүтээлүүд олноор орчуулагдсан байдаг. Танд ч гэсэн түүний судалгааны ажлуудтай танилцах боломж бий.

Л.Энхтүшиг
Пол Экман (Paul Ekman) бол мэдрэмж, нүүрний хувирал, биеийн хэл зэрэг сэтгэл судлалын шинжлэх ухааны үндсэн сэдэвт хамаарах сэтгэл хөдлөлийн талаар дагнасан судалгаа хийдэг эрдэмтэн юм. Аливаа сэтгэл судлалын сурах бичиг, холбогдох шинжлэх ухааны хэвлэл, сэтгүүлүүдэд "Сэтгэл Хөдлөл", "Нүүрний Хувирал" - ын талаар дурьдагдаж байвал мэдээж түүнтэй холбоотой, түүний удирдан явуулсан туршилт судалгаанууд байх нь олон.
Пол Экман Нью Жерсейд төрж өссөн бөгөөд дэлхийн хоёрдугаар дайны дараа түүний гэр бүл баруун Вашингтон руу нүүж, дараа нь Орегон, эцэст нь өмнөд Калифорнид очсон юм. Тэрээр ердөө 15 настайдаа Чикакогийн их сургуульд элсэн суралцсан бөгөөд тэндээ Фрейдийн бүтээл, онол ба бусад сэтгэл заслын чиглэлээр сонирхон судалж байв. Дараа нь Нью-Йоркын Аделфи их сургуулиас докторын зэрэг хүртсэн юм.
Үүний дараа тэрээр Калифорни, Сан Франциско (UCSF) их сургуульд ажлаа эхлүүлэн шууд бус зан байдал ба нүүрний "илэрхийлэл"-ийн талаар судалгаагаа эхлүүлсэн юм. Экман ийнхүү нүүрний хувирал - сэтгэл хөдлөл, сэтгэл хөдлөл - нүүрний хувирал гэсэн судалгааны ажилдаа эргэж буцалтгүй орсоноор өдгөө түүний явуулсан судалгаа, туршилтууд сэтгэд судлаачдын хэрэглээ болон үлджээ.
Пол Экман 1972 онд UCSF их сургуульдаа сэтгэл судлалын профессор болж, 2004 онд тэтгэвэртээ гарах хүртлээ тэндээ ажиллаж байв.
Монгол хэл дээр түүний ном бүтээлүүд олноор орчуулагдсан байдаг. Танд ч гэсэн түүний судалгааны ажлуудтай танилцах боломж бий.

Л.Энхтүшиг

Алдарт З.Фрейдийн тухай сонирхолтой баримтууд

Зигмунд Фрейд бол сэтгэл судлалын түүх дэх хамгийн алдартай сэтгэгч юм. Хэдийгээр түүний ихэнхи үзэл баримтлал болон онолууд нь орчин үеийн үеийн сэтгэл судлалд өргөн дэлгэрч амжаагүй хэдий ч тэрээр сэтгэл судлалын хөгжилд гол үүргийг гүйцэтгэж, өнөөгийн сэтгэл судлалын үндсийг нь тавьсан гэдгийг хүн бүр хүлээн зөвшөөрдөг. Доорх сонирхолтой баримтуудаас түүний тухай илүү ихийг мэдэх болно.
1 1. Зигмунид Фрейд найман хүүхдийн хамгийн том нь. Фрейд  1856 оны 5 сарын 6 нд Чехийн муж болох Моравийн Фрейбургт мэндэлжээ. Түүнийг мэндэлсэн жил аав Якоб Фрейд арьс ширний  наймаачин байсан бөгөөд фрейдын ээж болох Амала фрейдтэй гэрлэж  байжээ. Якоб Фрейд өмнөх гэрлэлтээсээ хоёр хүүхэдтэй байсан бөгөөд тэд хамт амьдардаг байв. Харин түүний ээж нөхрөөсөө 20 насаар дүү нэгэн байв. Аавынх нь бизнес 1860 онд дампуурахад Фрейдын гэр бүл Вена руу нүүж ирсэн. Фрейд хурц ухаан, тогтоох чадвар мөн юмыг тунгаах чадвараараа ах дүү нараасаа гойд байсан учир эцэг эх нь хүүдээ тусад нь өрөө ширээ гаргаж өгчээ. Тэрбээр 17 настайдаа Гимназын дунд сургуулийг онц дүнтэй төгсөж их сургуульд орж анагаах ухааныг сонирхож эхэлжээ. Мөн түүх, улс төр, гүн ухааныг сонирхон судалдаг байжээ.
       2.Зигмунд Фрейд бол психоанализын үндэслэгч
Ганц дэг сургууль нь хувь хүнийг тодорхойлох дан ганц шинж болж чадахгүй. Фрейдын онолууд нь өнгөрсөн жилүүдэд оюун ухаан болон зан чанарын шинжлэх ухаанд зонхилох хүч болж сэтгэл судлалын сургуулын үндэс тавигдан хурдтай хөгжсөн билээ. 1899 онд хэвлэсэн “ Зүүдний Тайлал” ном нь психоанализын онол санааных нь суурь үндэс билээ.
    З.Фрейд кокайн хэрэглэгч байв.
Аймшигтай нөллөөллийг нээж илрүүлэхээс өмнө кокайныг Европчууд ихээхэн хэрэглэдэг байлаа. Үүнийг ихэвчлэн гэрийн аргаар хийдэг байсан. Үүнд их бууны сод, хоолойны эм зэрэг орно. Фрейд кокайн хэрэглэх шалтгаан болон хэрэглэсэний дараах үр нөлөө зэргийг ихэд сонирхдог байв. Кокайны хор хөнөөлт нөлөө, мансуурлын дараа Фрейдын анагаах ухааны нэр хүнд уналтанд орсон.
4. Фрейд ярианы терапиг хөгжүүлсэн
З.Фрейдын онолууд нь шүүмжлэлд өртөх хооронд түүний психоанализын арга барил нь ашиглагдсаар байна. Ярианы терапи нь психотерапигийн гол арга нь бөгөөд өөр олон терапины чухал хэсэг болдог. Психоанализ хүүхэд насны үйл явдал, гэнэтийн мэдрэмжүүд зэрэг нь сэтгэл зүйн эмгэг, зан чанарын эмгэг үүсэх шалтгаан болдог гэдэгт Фрейд итгэдэг байв.
5. Фрейдийн охин Анна алдартай бас нөлөө бүхий сэтгэл судлаач байсан юм.
Анна фрейд аавынхаа онолуудаар өөрийн нөлөө бүхий карьераа эхэлсэн. Тэрээр аавынхаа сүүдэр дороос гарч ирсэн нь түүний сэтгэл судлалын амьдралд нь оруулсан томоохон хувь нэмэр байсан гэж хэлж болно. Анна хүүхдийн психоанализ, эго-н хамгааллын механизмын талаар 1936 онд гаргасан Эго ба хамгааллын механизм номондоо дүгнэн тэмдэглэсэн байдаг.
6. Хайртай бүсгүйтэйгээ гэрлэхийн тулд эмч болжээ.
З.Фрейд 26 насандаа Марта Берни гэх 21 настай бүсгүйд дурлаж тэд 2 сарын дараа сүй тавьжээ. Эцэг эхтэйгээ хамт амьдардаг байсан Фрейдын лабораторын ажил нь гэр бүлээ тэжээхэд хүрэлцэхээр мөнгө олдоггүй байв. Тэрээр Мартад зориулан бичихдээ: Хайрт Марта минь би чамд өгсөн хайраа батлан харуулахын тулд илүү хүчирхэг байх ёстой гэжээ.
6 сарын дараа тэд уулзах үед Фрейд өөрийн шинжлэх ухааны карьераа орхин доктор болсон байлаа. Анна Венын нэгдсэн эмнэлэгт 3 жил ажилласан ба Герман явсан сүйт залуугаатайгаа бараг уулздаггүй байжээ. 4 жил хүлээсний дараа Фрейд, Берни хоёр 1886 оны 9 сарын 14 нд хуримаа хийлээ. Тэд 6 хүүхэдтэй болсон юм.
7. З.Фрейд магадгүй “Заримдаа тамхи бол зүгээр л тамхи” гэж хэзээ ч үнэнээсээ хэлж байгаагүй
Фрейд бүхий л амьдралынхаа турш тамхи татаж байсан ба мөн түүний намтарч Эрнист Жонесын хэлсэн ёсоор 20 өдөр тамхи татаж байв. Түүх үргэлжилсээр, хэн нэгэн нь түүнээс тамхи татах нь юуг билэгддэг тухай асуухад тэрээр алдартай  сэтгэл судлаачид эрх мэдэл бол бүх зүйл биш гэдгийг мэддэг хэмээн энгийнээр хариулж байжээ. Үнэндээ энэ нь сэтгүүлчийн Фрейдыг тодорхойлох хамгийн тохирсон ишлэл нь байлаа.
8. З.Фрейд амьдралдаа ганцхан удаа Америкт очиж байжээ.
1909 онд Америкийн сэтгэл судлаач Стенли Халл Фрейдыг психоанализын тухай уулзалтанд оролцуулахаар урьж байжээ. Тэрээр эхэндээ саналыг хүлээн авсангүй, эцэст нь тэрээр Халлын шургуу занг үнэлж Америкруу өөрийн хамтрагчид болох Карл Юнг, Сендор Френси нартай хамт аялахаар болжээ.
Уулзалтын дараа фрейд их сургуульд илтгэл тавихаасаа өмнө New York-н дурсгалт газруудаар аяласан байна.
9. Зигмунд Фрейд нацистын хүчнээс болон Венийг орхижээ.
Түүний ном нь бусад сэтгэгчдийн бүтээлтэй адил шатаагдаж байсан билээ. Фрейд охинтойгоо найз Мария Бонапартын тусламжтайгаар Англи-руу нууцаар явахын өмнө байцаагдаж байсан. Бонапарт мөн Фрейдын 4 эгчид туслахыг оролдсон ч тэр нь бүтэлгүйтжээ. Түүний эгч болох 4 эмэгтэй нацистын төвлөрч байсан байранд нас нөгчжээ.
10. З.Фрейд тамхинаас болж нас баржээ.
Фрейд амьдралдаа тамхи татсаар ирсэнийг дахин дурдах хэрэггүй бизээ. 1939 онд, Түүний өвчин таамаглал төдий биш болоход, фрейд эмчээсээ амиа хорлоход минь туслахаач гэжээ. Эмч нь түүнд морфий 3  тунг өгч 1939 оны 9 сарын 23 нд Фрейд нас баржээ.

Эх сурвалж: www.psyhology.about.com  
                              
Б.Ганзул
Зигмунд Фрейд бол сэтгэл судлалын түүх дэх хамгийн алдартай сэтгэгч юм. Хэдийгээр түүний ихэнхи үзэл баримтлал болон онолууд нь орчин үеийн үеийн сэтгэл судлалд өргөн дэлгэрч амжаагүй хэдий ч тэрээр сэтгэл судлалын хөгжилд гол үүргийг гүйцэтгэж, өнөөгийн сэтгэл судлалын үндсийг нь тавьсан гэдгийг хүн бүр хүлээн зөвшөөрдөг. Доорх сонирхолтой баримтуудаас түүний тухай илүү ихийг мэдэх болно.
1 1. Зигмунид Фрейд найман хүүхдийн хамгийн том нь. Фрейд  1856 оны 5 сарын 6 нд Чехийн муж болох Моравийн Фрейбургт мэндэлжээ. Түүнийг мэндэлсэн жил аав Якоб Фрейд арьс ширний  наймаачин байсан бөгөөд фрейдын ээж болох Амала фрейдтэй гэрлэж  байжээ. Якоб Фрейд өмнөх гэрлэлтээсээ хоёр хүүхэдтэй байсан бөгөөд тэд хамт амьдардаг байв. Харин түүний ээж нөхрөөсөө 20 насаар дүү нэгэн байв. Аавынх нь бизнес 1860 онд дампуурахад Фрейдын гэр бүл Вена руу нүүж ирсэн. Фрейд хурц ухаан, тогтоох чадвар мөн юмыг тунгаах чадвараараа ах дүү нараасаа гойд байсан учир эцэг эх нь хүүдээ тусад нь өрөө ширээ гаргаж өгчээ. Тэрбээр 17 настайдаа Гимназын дунд сургуулийг онц дүнтэй төгсөж их сургуульд орж анагаах ухааныг сонирхож эхэлжээ. Мөн түүх, улс төр, гүн ухааныг сонирхон судалдаг байжээ.
       2.Зигмунд Фрейд бол психоанализын үндэслэгч
Ганц дэг сургууль нь хувь хүнийг тодорхойлох дан ганц шинж болж чадахгүй. Фрейдын онолууд нь өнгөрсөн жилүүдэд оюун ухаан болон зан чанарын шинжлэх ухаанд зонхилох хүч болж сэтгэл судлалын сургуулын үндэс тавигдан хурдтай хөгжсөн билээ. 1899 онд хэвлэсэн “ Зүүдний Тайлал” ном нь психоанализын онол санааных нь суурь үндэс билээ.
    З.Фрейд кокайн хэрэглэгч байв.
Аймшигтай нөллөөллийг нээж илрүүлэхээс өмнө кокайныг Европчууд ихээхэн хэрэглэдэг байлаа. Үүнийг ихэвчлэн гэрийн аргаар хийдэг байсан. Үүнд их бууны сод, хоолойны эм зэрэг орно. Фрейд кокайн хэрэглэх шалтгаан болон хэрэглэсэний дараах үр нөлөө зэргийг ихэд сонирхдог байв. Кокайны хор хөнөөлт нөлөө, мансуурлын дараа Фрейдын анагаах ухааны нэр хүнд уналтанд орсон.
4. Фрейд ярианы терапиг хөгжүүлсэн
З.Фрейдын онолууд нь шүүмжлэлд өртөх хооронд түүний психоанализын арга барил нь ашиглагдсаар байна. Ярианы терапи нь психотерапигийн гол арга нь бөгөөд өөр олон терапины чухал хэсэг болдог. Психоанализ хүүхэд насны үйл явдал, гэнэтийн мэдрэмжүүд зэрэг нь сэтгэл зүйн эмгэг, зан чанарын эмгэг үүсэх шалтгаан болдог гэдэгт Фрейд итгэдэг байв.
5. Фрейдийн охин Анна алдартай бас нөлөө бүхий сэтгэл судлаач байсан юм.
Анна фрейд аавынхаа онолуудаар өөрийн нөлөө бүхий карьераа эхэлсэн. Тэрээр аавынхаа сүүдэр дороос гарч ирсэн нь түүний сэтгэл судлалын амьдралд нь оруулсан томоохон хувь нэмэр байсан гэж хэлж болно. Анна хүүхдийн психоанализ, эго-н хамгааллын механизмын талаар 1936 онд гаргасан Эго ба хамгааллын механизм номондоо дүгнэн тэмдэглэсэн байдаг.
6. Хайртай бүсгүйтэйгээ гэрлэхийн тулд эмч болжээ.
З.Фрейд 26 насандаа Марта Берни гэх 21 настай бүсгүйд дурлаж тэд 2 сарын дараа сүй тавьжээ. Эцэг эхтэйгээ хамт амьдардаг байсан Фрейдын лабораторын ажил нь гэр бүлээ тэжээхэд хүрэлцэхээр мөнгө олдоггүй байв. Тэрээр Мартад зориулан бичихдээ: Хайрт Марта минь би чамд өгсөн хайраа батлан харуулахын тулд илүү хүчирхэг байх ёстой гэжээ.
6 сарын дараа тэд уулзах үед Фрейд өөрийн шинжлэх ухааны карьераа орхин доктор болсон байлаа. Анна Венын нэгдсэн эмнэлэгт 3 жил ажилласан ба Герман явсан сүйт залуугаатайгаа бараг уулздаггүй байжээ. 4 жил хүлээсний дараа Фрейд, Берни хоёр 1886 оны 9 сарын 14 нд хуримаа хийлээ. Тэд 6 хүүхэдтэй болсон юм.
7. З.Фрейд магадгүй “Заримдаа тамхи бол зүгээр л тамхи” гэж хэзээ ч үнэнээсээ хэлж байгаагүй
Фрейд бүхий л амьдралынхаа турш тамхи татаж байсан ба мөн түүний намтарч Эрнист Жонесын хэлсэн ёсоор 20 өдөр тамхи татаж байв. Түүх үргэлжилсээр, хэн нэгэн нь түүнээс тамхи татах нь юуг билэгддэг тухай асуухад тэрээр алдартай  сэтгэл судлаачид эрх мэдэл бол бүх зүйл биш гэдгийг мэддэг хэмээн энгийнээр хариулж байжээ. Үнэндээ энэ нь сэтгүүлчийн Фрейдыг тодорхойлох хамгийн тохирсон ишлэл нь байлаа.
8. З.Фрейд амьдралдаа ганцхан удаа Америкт очиж байжээ.
1909 онд Америкийн сэтгэл судлаач Стенли Халл Фрейдыг психоанализын тухай уулзалтанд оролцуулахаар урьж байжээ. Тэрээр эхэндээ саналыг хүлээн авсангүй, эцэст нь тэрээр Халлын шургуу занг үнэлж Америкруу өөрийн хамтрагчид болох Карл Юнг, Сендор Френси нартай хамт аялахаар болжээ.
Уулзалтын дараа фрейд их сургуульд илтгэл тавихаасаа өмнө New York-н дурсгалт газруудаар аяласан байна.
9. Зигмунд Фрейд нацистын хүчнээс болон Венийг орхижээ.
Түүний ном нь бусад сэтгэгчдийн бүтээлтэй адил шатаагдаж байсан билээ. Фрейд охинтойгоо найз Мария Бонапартын тусламжтайгаар Англи-руу нууцаар явахын өмнө байцаагдаж байсан. Бонапарт мөн Фрейдын 4 эгчид туслахыг оролдсон ч тэр нь бүтэлгүйтжээ. Түүний эгч болох 4 эмэгтэй нацистын төвлөрч байсан байранд нас нөгчжээ.
10. З.Фрейд тамхинаас болж нас баржээ.
Фрейд амьдралдаа тамхи татсаар ирсэнийг дахин дурдах хэрэггүй бизээ. 1939 онд, Түүний өвчин таамаглал төдий биш болоход, фрейд эмчээсээ амиа хорлоход минь туслахаач гэжээ. Эмч нь түүнд морфий 3  тунг өгч 1939 оны 9 сарын 23 нд Фрейд нас баржээ.

Эх сурвалж: www.psyhology.about.com  
                              
Б.Ганзул

Рэймонд Кэттелл /Raymond Cattell 1905-1998/

Британ, Америкын сэтгэл судлаач Рэймонд Кэттелл 1905 оны 3-р сарын 20-нд төрсөн бөгөөд түүний судалгаа сэтгэл судлалын шинжлэх ухааны бие хүн, темперамент, танин мэдэхүйн чадварууд, сэдэл ба сэтгэл хөдлөл, бие хүний динамик хэмжигдэхүүн, нийгмийн зан үйл ба бүлгийн хэв маяг, сэтгэл засал явагдах бие хүний судалгааны хэрэглээ, суралцахуйн онол зэрэг сэдвүүдэд үнэтэй хувь нэмэр оруулж, амжилт ба бүтээлч шинжийг урьдчилан тодорхойлогчийг зохиож, мөн оношилгоонд хэрэглэгдэх маш олон шинжлэх ухааны арга зүйг зохиож байв. Тэрээр нийт хамтарсан 50 гаруй ном, 500 гаруй нийтлэл бичиж, 30 гаруй стандарт тестүүдийг зохиосон юм. Кэттелийг 20-р зууны хамгийн шилдэг, нөлөө бүхий  сэтгэл судлаачдын 16-р байранд жагсаажээ.

Түүний алдартай бүтээлүүд:
- Бие хүний оношилгоо ба тайлбарууд (1946)
- Бие хүн: системтэй, онол ба баримттай судалгаа (1950)
- Хүчин зүйлийн онол (1952)
- Бие хүн ба Сэдлийн бүтэц ба оношилгоо (1957)
- Бие хүний шинжлэх ухааны анализ (1965)
- Асуулгын аргаар сэтгэцийн байдал болон бие хүнийг тодорхойлох нь (1973)
- Амьдрал ба зан байдал дахь хүчин зүйлийн анализын шинжлэх ухааны хэрэглээ (1978)

Эх сурвалж: www.wikipedia.org
http://helpingpsychology.com
Британ, Америкын сэтгэл судлаач Рэймонд Кэттелл 1905 оны 3-р сарын 20-нд төрсөн бөгөөд түүний судалгаа сэтгэл судлалын шинжлэх ухааны бие хүн, темперамент, танин мэдэхүйн чадварууд, сэдэл ба сэтгэл хөдлөл, бие хүний динамик хэмжигдэхүүн, нийгмийн зан үйл ба бүлгийн хэв маяг, сэтгэл засал явагдах бие хүний судалгааны хэрэглээ, суралцахуйн онол зэрэг сэдвүүдэд үнэтэй хувь нэмэр оруулж, амжилт ба бүтээлч шинжийг урьдчилан тодорхойлогчийг зохиож, мөн оношилгоонд хэрэглэгдэх маш олон шинжлэх ухааны арга зүйг зохиож байв. Тэрээр нийт хамтарсан 50 гаруй ном, 500 гаруй нийтлэл бичиж, 30 гаруй стандарт тестүүдийг зохиосон юм. Кэттелийг 20-р зууны хамгийн шилдэг, нөлөө бүхий  сэтгэл судлаачдын 16-р байранд жагсаажээ.

Түүний алдартай бүтээлүүд:
- Бие хүний оношилгоо ба тайлбарууд (1946)
- Бие хүн: системтэй, онол ба баримттай судалгаа (1950)
- Хүчин зүйлийн онол (1952)
- Бие хүн ба Сэдлийн бүтэц ба оношилгоо (1957)
- Бие хүний шинжлэх ухааны анализ (1965)
- Асуулгын аргаар сэтгэцийн байдал болон бие хүнийг тодорхойлох нь (1973)
- Амьдрал ба зан байдал дахь хүчин зүйлийн анализын шинжлэх ухааны хэрэглээ (1978)

Эх сурвалж: www.wikipedia.org
http://helpingpsychology.com

Виктор Франкл /Viktor Frankl 1905-1997/

Виктор Франкл 1905 онд Австрын Веннад төрсөн бөгөөд Венын Их Сургуульд анагаах ухааны чиглэлээр сурч, тус сургуульдаа Магистр, Докторын зэрэг хүртэж байлаа. Тэрээр 1930-аад онд Венын Нэгдсэн Эмнэлгийн амиа егүүтгэх тасагт ажиллаж, сэтгэцийн хувийн тусламж үзүүлэх үйлчилгээ нээсэн аж. Мөн 1940-1942 оны хооронд Рофчайлд эмнэлгийн неврологийн тасгийн эрхлэгчээр ажиллаж байсан юм.
1942 онд түүний эхнэр, эцэг эх болон өөрөө нацистуудын хорих лагерт хоригдож байв. Харамсалтай нь түүний гэр бүл амь гарч чадаагүй юм. Харин 1945 онд Dachau-г АНУ-ын арми чөлөөлөх үеэр Франкл хорих лагераас чөлөөлөгдөж байв.
Дайны дараа Франкл Венад буцан ирж "Man's search for Meaning" номоо бичсэн бөгөөд Венын Неврологийн Поликлиникд 1971 он хүртэл ажиллаж байв. Тэрээр 29 хүндэт доктор болж, Венын Анагаах Ухааны Их Сургууль, АНУ-ын Их сургуулиуд болон тэр дундаа Харвардын Их Сургуульд профессороор уригдаж байсан. Виктор Франкл 1997 онд насан эцэслэсэн юм.

Ашигласан материал: 50 Psychology Classics, 2005, Tom Butler-Bowdon


Л. Энхтүшиг
Виктор Франкл 1905 онд Австрын Веннад төрсөн бөгөөд Венын Их Сургуульд анагаах ухааны чиглэлээр сурч, тус сургуульдаа Магистр, Докторын зэрэг хүртэж байлаа. Тэрээр 1930-аад онд Венын Нэгдсэн Эмнэлгийн амиа егүүтгэх тасагт ажиллаж, сэтгэцийн хувийн тусламж үзүүлэх үйлчилгээ нээсэн аж. Мөн 1940-1942 оны хооронд Рофчайлд эмнэлгийн неврологийн тасгийн эрхлэгчээр ажиллаж байсан юм.
1942 онд түүний эхнэр, эцэг эх болон өөрөө нацистуудын хорих лагерт хоригдож байв. Харамсалтай нь түүний гэр бүл амь гарч чадаагүй юм. Харин 1945 онд Dachau-г АНУ-ын арми чөлөөлөх үеэр Франкл хорих лагераас чөлөөлөгдөж байв.
Дайны дараа Франкл Венад буцан ирж "Man's search for Meaning" номоо бичсэн бөгөөд Венын Неврологийн Поликлиникд 1971 он хүртэл ажиллаж байв. Тэрээр 29 хүндэт доктор болж, Венын Анагаах Ухааны Их Сургууль, АНУ-ын Их сургуулиуд болон тэр дундаа Харвардын Их Сургуульд профессороор уригдаж байсан. Виктор Франкл 1997 онд насан эцэслэсэн юм.

Ашигласан материал: 50 Psychology Classics, 2005, Tom Butler-Bowdon


Л. Энхтүшиг

Ханс Селье /Hans Selye 1907-1982/

Ганс Селье нь 1907 онд Венад төрсөн. Тэрээр 1926 онд анагаах ухааны дунд сургуульд хоёр дахь жилдээ суралцаж байхдаа хүмүүсийн гэмтэл бэртэл, өвчин дарамт шахалтанд дасан зохицох, түүнийг даван туулах чадвар дахь стрессийн нөлөөний талаарх алдартай онолоо хөгжүүлж эхэлсэн юм.
Тэрээр амьдралынхаа турш 30 гаруй ном бичиж, стресс болон түүнтэй холбоотой 1500 гаруй нийтлэлүүд бичжээ. Түүний эдгээр ололт, амжилтыг нь бусад эрдэмтэд үнэлж түүнийг "анагааху ухааны Энштейн" хэмээн нэрлэдэг байв. Селье 1982 онд Монтреалд насан эцэслэсэн бөгөөд тэндээ стресийн судалгааг 50 гаруй жил удирдан явуулж байлаа.

Ашигласан материал: Psychology A Concise Introduction, Third edition, 1992, Terry F. Pettijohn

Л. Энхтүшиг
Ганс Селье нь 1907 онд Венад төрсөн. Тэрээр 1926 онд анагаах ухааны дунд сургуульд хоёр дахь жилдээ суралцаж байхдаа хүмүүсийн гэмтэл бэртэл, өвчин дарамт шахалтанд дасан зохицох, түүнийг даван туулах чадвар дахь стрессийн нөлөөний талаарх алдартай онолоо хөгжүүлж эхэлсэн юм.
Тэрээр амьдралынхаа турш 30 гаруй ном бичиж, стресс болон түүнтэй холбоотой 1500 гаруй нийтлэлүүд бичжээ. Түүний эдгээр ололт, амжилтыг нь бусад эрдэмтэд үнэлж түүнийг "анагааху ухааны Энштейн" хэмээн нэрлэдэг байв. Селье 1982 онд Монтреалд насан эцэслэсэн бөгөөд тэндээ стресийн судалгааг 50 гаруй жил удирдан явуулж байлаа.

Ашигласан материал: Psychology A Concise Introduction, Third edition, 1992, Terry F. Pettijohn

Л. Энхтүшиг

Гордон Оллпорт /Gordon Allport 1897-1967/

Гордон Оллпорт 1897 онд Индианагийн Монтезумад төржээ. Тэрээр дээрээ дөрвөн ахтай, айлын бага нь байсан бөгөөд ичимхий хүүхэд байжээ. Гэхдээ Оллпорт нилээд хичээл зүтгэлтэй, онц сурдаг байсан. Түүний ээж нь дунд сургуулийн багш, аав нь эмч байсан тул Оллпортыг нилээд ёс зүйтэй ажиллахад сургасан аж.
Оллпортын амьдралд тохиолдсон нэгэн чухал үйл явдал бий. Тэрээр 22 настайдаа Вена руу аялсан юм. Улмаар агуу сэтгэгч Зигмунд Фрейдтэй уулзах завшаан олджээ. Түүнийг Фрейдийн оффис дээр ирэхэд Фрейд аяархан гэгч нь суугаад, Оллпортыг эхлэхийг хүлээв. Хэсэгхэн хугацааны дараа Оллпортын тэвчээр нь барагдаж чимээгүй сууж чадахгүй болоод Вена руу ирэх замд галт тэргэнд байсан бяцхан хүүгийн талаар ярьсан юм. Оллпорт тэр хүүгийн талаар тайлбарлахдаа бохир заваан болохоос айдаг, бохир хүнтэй ойртдоггүй гэжээ. Хүү энэхүү зан үйлийг эзэрхэг, түрэмгий ээжээсээ олж авсан гэж Оллпорт онолоор тайлбарлав.
Гэтэл Фрейд түүнийг хэсэгхэн зуур ажигласнаа, дараа нь "Тэр хүүхэд чи байсан уу ?" гэж хэлжээ.
Оллпорт хүүхэд насны ухамсаргүйн туршлагаа ийнхүү илэрхийлсэн бөгөөд энэхүү явдал нь түүнийг психоанализыг гүн гүнзгий судлахад хүргэж, харин бихевиоризм цаашид хол явж чадахгүй гэдгийг нилээд эрт ухаарсан юм.
Түүний ах, алдартай нийгмийн сэтгэл судлаач болж чадсан Флойд Оллпорт нь Харвардын их сургуулиас сэтгэл судлалын докторын зэрэг хүртэж, түүний араас дүү Гордон Оллпорт нь 1922 онд мөн адил докторын зэрэг хүртэж байв. Тэрээр амьдралынхаа ихэнхи үеийг онолоо хөгжүүлэхийн тулд нийгмийн асуудлыг судалж, мөн бие хүний тестийг хөгжүүлж байсан. Гордон Оллпорт 1967 онд Massachusetts-ийн Камбриджид насан эцэслэсэн билээ.

Эх сурвалж:

http://webspace.ship.edu/cgboer/allport.html

Л. Энхтүшиг
Гордон Оллпорт 1897 онд Индианагийн Монтезумад төржээ. Тэрээр дээрээ дөрвөн ахтай, айлын бага нь байсан бөгөөд ичимхий хүүхэд байжээ. Гэхдээ Оллпорт нилээд хичээл зүтгэлтэй, онц сурдаг байсан. Түүний ээж нь дунд сургуулийн багш, аав нь эмч байсан тул Оллпортыг нилээд ёс зүйтэй ажиллахад сургасан аж.
Оллпортын амьдралд тохиолдсон нэгэн чухал үйл явдал бий. Тэрээр 22 настайдаа Вена руу аялсан юм. Улмаар агуу сэтгэгч Зигмунд Фрейдтэй уулзах завшаан олджээ. Түүнийг Фрейдийн оффис дээр ирэхэд Фрейд аяархан гэгч нь суугаад, Оллпортыг эхлэхийг хүлээв. Хэсэгхэн хугацааны дараа Оллпортын тэвчээр нь барагдаж чимээгүй сууж чадахгүй болоод Вена руу ирэх замд галт тэргэнд байсан бяцхан хүүгийн талаар ярьсан юм. Оллпорт тэр хүүгийн талаар тайлбарлахдаа бохир заваан болохоос айдаг, бохир хүнтэй ойртдоггүй гэжээ. Хүү энэхүү зан үйлийг эзэрхэг, түрэмгий ээжээсээ олж авсан гэж Оллпорт онолоор тайлбарлав.
Гэтэл Фрейд түүнийг хэсэгхэн зуур ажигласнаа, дараа нь "Тэр хүүхэд чи байсан уу ?" гэж хэлжээ.
Оллпорт хүүхэд насны ухамсаргүйн туршлагаа ийнхүү илэрхийлсэн бөгөөд энэхүү явдал нь түүнийг психоанализыг гүн гүнзгий судлахад хүргэж, харин бихевиоризм цаашид хол явж чадахгүй гэдгийг нилээд эрт ухаарсан юм.
Түүний ах, алдартай нийгмийн сэтгэл судлаач болж чадсан Флойд Оллпорт нь Харвардын их сургуулиас сэтгэл судлалын докторын зэрэг хүртэж, түүний араас дүү Гордон Оллпорт нь 1922 онд мөн адил докторын зэрэг хүртэж байв. Тэрээр амьдралынхаа ихэнхи үеийг онолоо хөгжүүлэхийн тулд нийгмийн асуудлыг судалж, мөн бие хүний тестийг хөгжүүлж байсан. Гордон Оллпорт 1967 онд Massachusetts-ийн Камбриджид насан эцэслэсэн билээ.

Эх сурвалж:

http://webspace.ship.edu/cgboer/allport.html

Л. Энхтүшиг

Алберт Бандура /Albert Bandura/

Алберт Бандура 1925 оны 12-р сарын 4-нд Канадын хойд Албертагийн "Mundare" хэмээх жижигхэн тосгонд төржээ. Тэрээр нилээд тааруухан дунд, ахлах сургуульд сурч байсан боловч өөрөө хангалттай сайн сурч чадсан юм.
Бандура 1949 онд Британ Колумбын Их Сургуулиас сэтгэл судлалын бакалаврын зэрэг, 1952 онд Иова Их Сургуулиас докторын зэрэг тус тус хүртэж байлаа. Чухамхүү Иова Их Сургуульд байх үедээ суралцахуйн онолыг үндэслэхэд болон уламжлалт бихевиорист болоход нөлөөлж чадсан юм.
1953 онд Станфордын Их Сургуульд багшилж, улмаар анхны шавь Ричард Валтерстай хамтран ажилласны үр дүнд 1959 онд "өсвөр насны хүүхдийн түрэмгийлэл" номоо бичсэн.
Тэрээр 1973 онд APA (Америкийн Сэтгэл Судлалын Холбоо)-ны ерөнхийлөгчөөр ажиллаж байсан бөгөөд 1980 онд тус байгууллагаас "Шинжлэх Ухааны Хувь Нэмэр Оруулсан" хэмээх шагналыг хүртсэн юм. Алберт Бандура өнөөг хүртэл Станфордын Их Сургуульд ажилласаар байна.

Эх сурвалж: http://webspace.ship.edu/cgboer/bandura.html

Л. Энхтүшиг
Алберт Бандура 1925 оны 12-р сарын 4-нд Канадын хойд Албертагийн "Mundare" хэмээх жижигхэн тосгонд төржээ. Тэрээр нилээд тааруухан дунд, ахлах сургуульд сурч байсан боловч өөрөө хангалттай сайн сурч чадсан юм.
Бандура 1949 онд Британ Колумбын Их Сургуулиас сэтгэл судлалын бакалаврын зэрэг, 1952 онд Иова Их Сургуулиас докторын зэрэг тус тус хүртэж байлаа. Чухамхүү Иова Их Сургуульд байх үедээ суралцахуйн онолыг үндэслэхэд болон уламжлалт бихевиорист болоход нөлөөлж чадсан юм.
1953 онд Станфордын Их Сургуульд багшилж, улмаар анхны шавь Ричард Валтерстай хамтран ажилласны үр дүнд 1959 онд "өсвөр насны хүүхдийн түрэмгийлэл" номоо бичсэн.
Тэрээр 1973 онд APA (Америкийн Сэтгэл Судлалын Холбоо)-ны ерөнхийлөгчөөр ажиллаж байсан бөгөөд 1980 онд тус байгууллагаас "Шинжлэх Ухааны Хувь Нэмэр Оруулсан" хэмээх шагналыг хүртсэн юм. Алберт Бандура өнөөг хүртэл Станфордын Их Сургуульд ажилласаар байна.

Эх сурвалж: http://webspace.ship.edu/cgboer/bandura.html

Л. Энхтүшиг

Роберт Ж. Штернберг /Robert Sternberg/

Роберт Ж. Штернберг 1949 онд Нью-Жерсигийн Немарк хотод төрсөн. Тэрээр Яали Их Сургуульд элсэж сэтгэл судлаач болохоор шийджээ.  Төгсөөд 1972 онд сэтгэл судлалд нилээд алдартай болж, 1975 онд Станфордын Их Сургуулиас сэтгэл судлалын докторын зэрэг хүртсэн юм.
Тэрээр сэтгэл судлалын шинжлэх ухаанд үнэтэй хувь нэмэр оруулсан, ялангуяа танин мэдэхүйн оюун ухааны сэдэв, мөн сэтгэл хөдлөлийн хайр дурлалын сэдвийн хүрээнд тус тус гавъяа байгуулсан ажээ. Штернбергийг 1981 онд "Сэтгэл судлалд эртнээс хувь нэмрээ оруулсан шинжлэх ухааны шагнал"-аар APA (Америкийн Сэтгэл Судлалын Холбоо) шагнасан. Дараа нь тус шинжлэх ухааны салбараас маш олон хүндэтгэлийн шагналуудыг хүртсэн билээ. 
Тэрээр дунд сургуульд оюун ухааны тестийг өгөхдөө маш ихээр түгшдэг байсан учраас оюун ухааны талаар сонирхоход хүргэсэн юм. Мөн бүхий л карьерийнхаа турш сэтгэхүй, оюун ухааны сэдвүүдийн хүрээнд судалгаа удирдан явуулж байлаа. Түүний 1985 онд хэвлүүлсэн "IQ-ийн цаана орших хүний оюун ухааны гурвалсан онол" ном нь амжилт олсон. 
Штернбергийн оюун ухааны судалгааны ажил нь хайрын онолыг нь хөгжүүлэхэд түлхэц болсон бөгөөд 1988 онд хэвлүүлсэн "Хайрын Гурвалжин" номын эхлэл нь байв. Тэрээр хайр бол чухал ач холбогдолтой сэтгэл хөдлөл гэдгийг шинжлэх ухаанч байдлаар судалж чадсан юм.
Роберт Штернберг 1975 оноос хойш өнөөг хүртэл Яали Их Сургуулийн сэтгэл судлалын профессороор ажиллаж байна.

Ашигласан материал: Psychology A Concise Introduction, Third edition, 1992, Terry F. Pettijohn

Л. Энхтүшиг
Роберт Ж. Штернберг 1949 онд Нью-Жерсигийн Немарк хотод төрсөн. Тэрээр Яали Их Сургуульд элсэж сэтгэл судлаач болохоор шийджээ.  Төгсөөд 1972 онд сэтгэл судлалд нилээд алдартай болж, 1975 онд Станфордын Их Сургуулиас сэтгэл судлалын докторын зэрэг хүртсэн юм.
Тэрээр сэтгэл судлалын шинжлэх ухаанд үнэтэй хувь нэмэр оруулсан, ялангуяа танин мэдэхүйн оюун ухааны сэдэв, мөн сэтгэл хөдлөлийн хайр дурлалын сэдвийн хүрээнд тус тус гавъяа байгуулсан ажээ. Штернбергийг 1981 онд "Сэтгэл судлалд эртнээс хувь нэмрээ оруулсан шинжлэх ухааны шагнал"-аар APA (Америкийн Сэтгэл Судлалын Холбоо) шагнасан. Дараа нь тус шинжлэх ухааны салбараас маш олон хүндэтгэлийн шагналуудыг хүртсэн билээ. 
Тэрээр дунд сургуульд оюун ухааны тестийг өгөхдөө маш ихээр түгшдэг байсан учраас оюун ухааны талаар сонирхоход хүргэсэн юм. Мөн бүхий л карьерийнхаа турш сэтгэхүй, оюун ухааны сэдвүүдийн хүрээнд судалгаа удирдан явуулж байлаа. Түүний 1985 онд хэвлүүлсэн "IQ-ийн цаана орших хүний оюун ухааны гурвалсан онол" ном нь амжилт олсон. 
Штернбергийн оюун ухааны судалгааны ажил нь хайрын онолыг нь хөгжүүлэхэд түлхэц болсон бөгөөд 1988 онд хэвлүүлсэн "Хайрын Гурвалжин" номын эхлэл нь байв. Тэрээр хайр бол чухал ач холбогдолтой сэтгэл хөдлөл гэдгийг шинжлэх ухаанч байдлаар судалж чадсан юм.
Роберт Штернберг 1975 оноос хойш өнөөг хүртэл Яали Их Сургуулийн сэтгэл судлалын профессороор ажиллаж байна.

Ашигласан материал: Psychology A Concise Introduction, Third edition, 1992, Terry F. Pettijohn

Л. Энхтүшиг

Карл Рожерс /Carl R. Rogers 1902 - 1987/

Карл Рожерс 1905 онд Illinous-ийн Oak Park-д баян чинээлэг бизнес гэр бүлд төржээ. Тэрээр маш чанга дэглэмтэй үүрэг хариуцлага, ажлын үнэ цэнийг дээд зэргээр чухалчилдаг шашны орчинд хүмүүжсэн юм. Рожерс Висконсины Их Сургуульд хөдөө аж ахуйн чиглэлээр элссэн боловч санваартан болохоор шийдэж байв.
1924 онд Висконсиныг орхиж, Нью-Йоркын "Нэгдсэн Теологийн Семинар"-т элсэж ямар нэг асуудалтай хүүхэдтэй гүн гүнзгий клиник ажил хийж байсан бөгөөд улмаар энэ явдал нь клииник сэтгэл судлалыг сонирхоход хүргэсэн юм. Тэрээр 1931 онд Колумби их сургуулиас докторын зэрэг хүртээд Нью-Йоркын Рочестерийн удирдлагын клиникт ажиллахаар болжээ. Тэрээр Калифорниагийн Ла Жоллад Хүний Судалгааны Төвийг байгуулахаас өмнө Висконсины Их Сургууль, Чикакогийн Их Сургууль, Охайо мужийн Их Сургуульд тус тус багшилж байв. 
Тэрээр карьерийнхаа турш гэмт хэрэгтэн болон ял эдэлж буй хүүхдүүдтэй ажилласан нь түүний хүн төвт сэтгэл засал, "зааварчилгаагүй" онолыг нь бий болгоход түлхэц болж өгсөн. Тэрээр маш олон нөлөө бүхний номнууд бичсэн бөгөөд тэр дундаа  үйлчлүүлэгч төвт сэтгэл засал (1951), Хүн болох нь (1961), Амьдрах арга ухаан (1980) зэрэг бүтээлүүд нь олны танил болж чадсан. Карл Рожерс 1987 онд насан эцэслэх хүртлээ хүмүүнлэг Сэтгэл Судлалын тэргүүлэгч байв.

Ашигласан материал: Psychology A Concise Introduction, Third edition, 1992, Terry F. Pettijohn

Л. Энхтүшиг
Карл Рожерс 1905 онд Illinous-ийн Oak Park-д баян чинээлэг бизнес гэр бүлд төржээ. Тэрээр маш чанга дэглэмтэй үүрэг хариуцлага, ажлын үнэ цэнийг дээд зэргээр чухалчилдаг шашны орчинд хүмүүжсэн юм. Рожерс Висконсины Их Сургуульд хөдөө аж ахуйн чиглэлээр элссэн боловч санваартан болохоор шийдэж байв.
1924 онд Висконсиныг орхиж, Нью-Йоркын "Нэгдсэн Теологийн Семинар"-т элсэж ямар нэг асуудалтай хүүхэдтэй гүн гүнзгий клиник ажил хийж байсан бөгөөд улмаар энэ явдал нь клииник сэтгэл судлалыг сонирхоход хүргэсэн юм. Тэрээр 1931 онд Колумби их сургуулиас докторын зэрэг хүртээд Нью-Йоркын Рочестерийн удирдлагын клиникт ажиллахаар болжээ. Тэрээр Калифорниагийн Ла Жоллад Хүний Судалгааны Төвийг байгуулахаас өмнө Висконсины Их Сургууль, Чикакогийн Их Сургууль, Охайо мужийн Их Сургуульд тус тус багшилж байв. 
Тэрээр карьерийнхаа турш гэмт хэрэгтэн болон ял эдэлж буй хүүхдүүдтэй ажилласан нь түүний хүн төвт сэтгэл засал, "зааварчилгаагүй" онолыг нь бий болгоход түлхэц болж өгсөн. Тэрээр маш олон нөлөө бүхний номнууд бичсэн бөгөөд тэр дундаа  үйлчлүүлэгч төвт сэтгэл засал (1951), Хүн болох нь (1961), Амьдрах арга ухаан (1980) зэрэг бүтээлүүд нь олны танил болж чадсан. Карл Рожерс 1987 онд насан эцэслэх хүртлээ хүмүүнлэг Сэтгэл Судлалын тэргүүлэгч байв.

Ашигласан материал: Psychology A Concise Introduction, Third edition, 1992, Terry F. Pettijohn

Л. Энхтүшиг

Альфред Бине /Alfred Binet 1857 - 1911/

Альфред Бине 1857 онд Францын Найс хотноо төржээ. Тэрээр 1894 онд шавьжний мэдрэлийн системийн талаарх судалгаагаараа докторын зэрэг хүртэж, тухайн жилдээ Сорбоннегийн сэтгэл судлалын лабораторын захиралаар томилогдсон аж. Дараагийн хэдэн жил бичгийн хэв, ховс, хүртэхүй, сэтгэхүй зэрэг сэдвүүдийг судалсан бөгөөд 1895 онд L'Annee Psycholigque хэмээх чухал сэтгүүлийг эрхлэн гаргаж эхэлсэн юм.
1900-аад оны үеэр Бине хоёр охин дээрээ сэтгэхүйн талаарх судалгаа авч түүнийгээ олны хүртээл болгож хэвлүүлжээ. 1904 онд Парисын дунд сургуулийн системд зориулан сурагчдийн оюун ухааны чадамжийг ангилах тестийг зохиож байлаа. Бине болон түүний хамтрагчид, тэр дундаа Теодори Симон 1905 онд оюун ухааны чадамжийн анхны томъёоллыг боловсруулж байв. 
Бине, Симон нар оюун ухааны хоцрогдолтой хүүхдүүдийг шалгаж, хоцрогдлын түвшинг нь чиглүүлж байв. Дараагийн хэдэн жилийнхээ ихэнх хугацаанд хүүхдийн оюун ухааны чадамжийг тодорхойлж, тестээ дахин боловсруулсаар 1911 онд насан эцэслэжээ. Түүний оюун ухааны тестийн судалгаа, шинжилгээний ажил нь сэтгэл судлалын хүрээний асар их судалгаанд түлхэц болсон гэж үздэг билээ.

Ашигласан материал: Psychology A Concise Introduction, Third edition, 1992, Terry F. Pettijohn

Л. Энхтүшиг
Альфред Бине 1857 онд Францын Найс хотноо төржээ. Тэрээр 1894 онд шавьжний мэдрэлийн системийн талаарх судалгаагаараа докторын зэрэг хүртэж, тухайн жилдээ Сорбоннегийн сэтгэл судлалын лабораторын захиралаар томилогдсон аж. Дараагийн хэдэн жил бичгийн хэв, ховс, хүртэхүй, сэтгэхүй зэрэг сэдвүүдийг судалсан бөгөөд 1895 онд L'Annee Psycholigque хэмээх чухал сэтгүүлийг эрхлэн гаргаж эхэлсэн юм.
1900-аад оны үеэр Бине хоёр охин дээрээ сэтгэхүйн талаарх судалгаа авч түүнийгээ олны хүртээл болгож хэвлүүлжээ. 1904 онд Парисын дунд сургуулийн системд зориулан сурагчдийн оюун ухааны чадамжийг ангилах тестийг зохиож байлаа. Бине болон түүний хамтрагчид, тэр дундаа Теодори Симон 1905 онд оюун ухааны чадамжийн анхны томъёоллыг боловсруулж байв. 
Бине, Симон нар оюун ухааны хоцрогдолтой хүүхдүүдийг шалгаж, хоцрогдлын түвшинг нь чиглүүлж байв. Дараагийн хэдэн жилийнхээ ихэнх хугацаанд хүүхдийн оюун ухааны чадамжийг тодорхойлж, тестээ дахин боловсруулсаар 1911 онд насан эцэслэжээ. Түүний оюун ухааны тестийн судалгаа, шинжилгээний ажил нь сэтгэл судлалын хүрээний асар их судалгаанд түлхэц болсон гэж үздэг билээ.

Ашигласан материал: Psychology A Concise Introduction, Third edition, 1992, Terry F. Pettijohn

Л. Энхтүшиг

Герман Эббингауз /Hermann Ebbinghaus 1850-1909/

Герман Эббингауз 1850 онд Германы Барменд худалдаачны гэр бүлд төржээ. Тэрээр 17 настайдаа Боннын Их Сургуульд элсэж философийн ухаанд шимтэн суралцдаг байв. Гэвч түүний эрдэм номын хичээл зүтгэл 1870 онд дайны улмаас хэсэг хугацаанд завсарлах шаардлагатай болсон юм. Улмаар дараа жил нь судалгаандаа дахин орж 1873 онд Ph.D хүртсэн.
1885 онд түүний хамгийн алдартай бүтээл "Ой Тогтоолт" хэвлэгдсэнээр Берлиний Их сургуулийн философийн профессорын болзлыг хангаж чадсан билээ. Хэдэн жилийн дараа тэрээр Breslau-гийн саналыг хүлээн зөвшөөрч 1909 онд насан эцэслэх хүртлээ тэндээ багшилж байжээ.
Эббингаузын сэтгэл судлалд оруулсан хувь нэмрийг тоочоод барахгүй аж. Тэдгээрийн заримаас нь дурдьвал Германд сэтгэл судлалын хоёр лабораторыг байгуулсан, өмнөх сэтгэл судлалыг дэвшин ахиулсан нилээд чухал сэтгүүлийг үндэслэж, эрхлэн ажиллаж байлаа. Ой тогтоолтын талаарх түүний хамгийн алдартай судалгааны ажил нь туршилтын сэтгэл судлалын эхлэл байсан юм. Мөн сэтгэл судлалын шинжлэх ухаанд нягт нямбай, ямар нэг асуудалгүй туршилтын техникнүүдийг нэвтрүүлсэн. 
Эббингауз их хошин шогийн мэдрэмжтэй, албан бус өөрийнхөөрөө хэв маягтай, оюутан болон хамтран зүтгэгч эрдэмтдийн хайрыг татсан, нэр хүндтэй лектор байжээ. Тэрээр 59 насандаа насан эцэслэсэн.

Ашигласан материал: Psychology A Concise Introduction, Third edition, 1992, Terry F. Pettijohn

Л. Энхтүшиг
Герман Эббингауз 1850 онд Германы Барменд худалдаачны гэр бүлд төржээ. Тэрээр 17 настайдаа Боннын Их Сургуульд элсэж философийн ухаанд шимтэн суралцдаг байв. Гэвч түүний эрдэм номын хичээл зүтгэл 1870 онд дайны улмаас хэсэг хугацаанд завсарлах шаардлагатай болсон юм. Улмаар дараа жил нь судалгаандаа дахин орж 1873 онд Ph.D хүртсэн.
1885 онд түүний хамгийн алдартай бүтээл "Ой Тогтоолт" хэвлэгдсэнээр Берлиний Их сургуулийн философийн профессорын болзлыг хангаж чадсан билээ. Хэдэн жилийн дараа тэрээр Breslau-гийн саналыг хүлээн зөвшөөрч 1909 онд насан эцэслэх хүртлээ тэндээ багшилж байжээ.
Эббингаузын сэтгэл судлалд оруулсан хувь нэмрийг тоочоод барахгүй аж. Тэдгээрийн заримаас нь дурдьвал Германд сэтгэл судлалын хоёр лабораторыг байгуулсан, өмнөх сэтгэл судлалыг дэвшин ахиулсан нилээд чухал сэтгүүлийг үндэслэж, эрхлэн ажиллаж байлаа. Ой тогтоолтын талаарх түүний хамгийн алдартай судалгааны ажил нь туршилтын сэтгэл судлалын эхлэл байсан юм. Мөн сэтгэл судлалын шинжлэх ухаанд нягт нямбай, ямар нэг асуудалгүй туршилтын техникнүүдийг нэвтрүүлсэн. 
Эббингауз их хошин шогийн мэдрэмжтэй, албан бус өөрийнхөөрөө хэв маягтай, оюутан болон хамтран зүтгэгч эрдэмтдийн хайрыг татсан, нэр хүндтэй лектор байжээ. Тэрээр 59 насандаа насан эцэслэсэн.

Ашигласан материал: Psychology A Concise Introduction, Third edition, 1992, Terry F. Pettijohn

Л. Энхтүшиг

Уильям Джеймс /William James 1842 - 1910/

Сэтгэл судлаач Уильям Джеймс нь 1842 онд Нью-Йорк хотноо мэндэлжээ. Тэрээр баян гэр бүлд өсөж торнисон бөгөөд эцэг эх нь түүний боловсролд нь ихэд анхаарч европ даяар алдартай сургуулиудад номын дуу сонсгосон аж. Тэрээр ийнхүү аялж байхдаа АНУ, Швейцарь, Герман, Франц зэрэг томоохон сургуулиудад сурч байв.
Тэрээр анагаах ухаан, биологи, хими, уран зургаар суралцаж нэгээс нөгөө рүү сонирхсоор сүүлдээ нилээд эргэлзсэн юм. 1869 онд Харвардын их сургуулиас анагаах ухааны зэрэг хүртэж сүүлд 30 насандаа Харвардын их суруульд сэтгэл судлал заах эрх авсанаар түүний сэтгэл судлал дахь гайхалтай карьер эхэлсэн.
1875 онд Джеймс Харвардын их сургуульд дэлхийн хамгийн анхны сэтгэл судлалын сургалтын лабораторыг байгуулсан юм. Гурван жилийн дараа буюу 36 настайдаа хүнтэй гэрлэж түүний хамгийн оргил бүтээл болох "сэтгэл судлалын зарчим" номоо бичиж эхэлжээ.
Түүнийг Харвардын хамгийн агуу лектор гэдгээр нь сайн мэдэх бөгөөд оюутнуудын нүдээр Джеймс их хөгжилтэй, хошин мэдрэмжтэй, хэл яриа нь маш тод гэдгээрээ бусад профессороос ялгагддаг байжээ. Түүний түлхүү судалсан сэдвүүд нь дадал, ухамсар, бие хүн, сэтгэл хөдлөл, шашин зэрэг юм.
Джеймс 1910 онд Нью Хамфширийн гэртээ насан эцэслэх хүртлээ ном бичиж, лекц уншиж, газар орноор аялж байлаа.

Ашигласан материал: Psychology A Concise Introduction, Third edition, 1992, Terry F. Pettijohn

Л. Энхтүшиг
Сэтгэл судлаач Уильям Джеймс нь 1842 онд Нью-Йорк хотноо мэндэлжээ. Тэрээр баян гэр бүлд өсөж торнисон бөгөөд эцэг эх нь түүний боловсролд нь ихэд анхаарч европ даяар алдартай сургуулиудад номын дуу сонсгосон аж. Тэрээр ийнхүү аялж байхдаа АНУ, Швейцарь, Герман, Франц зэрэг томоохон сургуулиудад сурч байв.
Тэрээр анагаах ухаан, биологи, хими, уран зургаар суралцаж нэгээс нөгөө рүү сонирхсоор сүүлдээ нилээд эргэлзсэн юм. 1869 онд Харвардын их сургуулиас анагаах ухааны зэрэг хүртэж сүүлд 30 насандаа Харвардын их суруульд сэтгэл судлал заах эрх авсанаар түүний сэтгэл судлал дахь гайхалтай карьер эхэлсэн.
1875 онд Джеймс Харвардын их сургуульд дэлхийн хамгийн анхны сэтгэл судлалын сургалтын лабораторыг байгуулсан юм. Гурван жилийн дараа буюу 36 настайдаа хүнтэй гэрлэж түүний хамгийн оргил бүтээл болох "сэтгэл судлалын зарчим" номоо бичиж эхэлжээ.
Түүнийг Харвардын хамгийн агуу лектор гэдгээр нь сайн мэдэх бөгөөд оюутнуудын нүдээр Джеймс их хөгжилтэй, хошин мэдрэмжтэй, хэл яриа нь маш тод гэдгээрээ бусад профессороос ялгагддаг байжээ. Түүний түлхүү судалсан сэдвүүд нь дадал, ухамсар, бие хүн, сэтгэл хөдлөл, шашин зэрэг юм.
Джеймс 1910 онд Нью Хамфширийн гэртээ насан эцэслэх хүртлээ ном бичиж, лекц уншиж, газар орноор аялж байлаа.

Ашигласан материал: Psychology A Concise Introduction, Third edition, 1992, Terry F. Pettijohn

Л. Энхтүшиг

Жон Б. Ватсон /John B. Watson 1878-1958/

Жон Б. Ватсон 1878 онд Эмма болон Пикенс Ватсоны хүү болон мэндэлжээ. Тэрээр өмнөд Каролинагийн Гринвиллийн ядуухан гэр бүлд аж төрсөн бөгөөд түүний ээж нь маш шүтлэгтэй, харин бяцхан Ватсон аавтайгаа ойр дотно байж, ээжийнхээ замналаар яваагүй билээ. Түүний аав архи уухын зэрэгцээ эхнэрээсээ өөр эмэгтэй хүнд дуртай байсны уршигаар 1891 онд гэр бүлээсээ салжээ. Сүүлд Ватсон Чикакогийн их сургуульд танилцаж байсан Мари Икестэй гэрлэж хоёр хүүхэдтэй болсны дараа салж, их сургуулийнхаа оюутан Rosalie Rayner-тэй дахин гэрлэж хоёр хүүхэдтэй болсон юм. Ватсон өөрийнхөө хүүхэд дээр бихевиоризмын судалгааг маш ихээр хийдэг байсан. Эхнэр нь нас барсаны дараа хүүхдүүд нь тун тааруу өсөн торниж, ганц бие үлдсээр 1958 онд нас барах хүртлээ Коннектикутийн фермд амьдарч байлаа.
Ватсоны аав нас барахад түүний хувьд том цохилт болсон юм. Тэрээр ээж болон багшийгаа эсэргүүцэж, тэдэнд хүч хэрэглэдэг байв. Харин Фюрмены их сургуулийн Гордон Мүүр багшийнхаа ачаар хэвийн амьдралдаа буцан очих боломж гарсан юм. Улмаар багшийнхаа тусламжтайгаар амжилтанд хүрч, цаашлаад Чикакогийн их сургуульд элсэж чадсан. Тэндээ суралцаж байхдаа амьдтны судалгаа, харьцаалалтын сэтгэл судлалын хүрээний асуудлыг сонирхох болов. Тэрээр мэдрэлийн системийн өсөлт ба цагаан хархны зан үйлийн хоёрын хоорондын хамаарлын талаар судалгааны ажил бичиж байлаа. 1903 онд докторын зэрэг хүртэж, Жон Хопкинсын их сургуулийн сэтгэл судлалын профессорын туслагч болсон.
Дараа нь Ватсон 1913 онд Колумбын их сургуульд "Сэтгэл Судлал Бихевиорист Үзлээр" хэмээх лекцээ уншиж байв. Үүнээс өмнө түүний ярьж байсан сэтгэл судлалын хүрээ нь ухамсрын судалгааны арга зүй болон ухамсрын мөн чанарын талаарх  үзэл баримтлалуудад хүлээн зөвшөөрөгдөхгүй байжээ. Түүний өмнө олон ч асуулт тулгарч байсан боловч чадахынхаа хирээр хариулт өгсөөр байсан юм. Тухайн үед Ватсон хуучирсан судалгааны арга зүй, тохирохгүй судлагдахуунд шүүмжлэлтэй ханддаг байлаа. Ватсон ухамсар ба интроспекцийг тоож үздэггүй байв. Үүний оронд "бихевиоризм" хэмээх зан үйлийн сэтгэл судлалын үзлийг олонд танилцуулжээ. Түүний үзсэнээр сэтгэл судлалыг хүний үйлдэл хөдөлгөөний судалгаагаар урьдчилан мэдэж, хянаж болох юм гэж сургадаг байв. Ингэж сургадаг байсан шинэхэн баримтлал нь өдгөө хүн бүрийн сайн мэдэх бихевиорист онол болж чаджээ.
Нэг дүгээр дайны дараа Хопкинсын их сургуульдаа буцан ирж хүний өөрийнхөө сэтгэл хөдлөлөө хянаж болох техникийг бий болгохоор өөртөө зорилт тавиад байв. Мөн түүний "Бяцхан Албертын туршилт" гэдэг судалгаа нь ихэд алдард хүрсэн юм. Энэ судалгааны үр дүнгээрээ хүүхэд айх, уурлах, хайрлах гэсэн үндсэн сэтгэл хөдлөлийн хариу үйлдэл байдаг гэсэн онолоо баталсан юм.
Тэрээр Жон Хопкинсын их сургуулийг орхисны дараа бизнест хөл тавих болсон. Тэрээр үйлчлүүлэгчийн юу хүсч байгааг, мөн амьтны талаарх сурталчилгааны нөлөөг сайжруулахын тулд бихевиоризмын болон хайр, айдас, бухимдал гэсэн сэтгэл хөдлөлийн онолоо ашиглахыг эрхэмлэж байв. Үүний дараа байгуулагуудад ажиллаж, хэд хэдэн алдартай бүтээлүүдээ хэвлэж байгаад 1945 онд тэтгэвэрт гарсан. Бихевиоризмын урсгалын алдартай төлөөлөгч, сэтгэл судлаач Жон Брадус Ватсон 1958 онд насан эцэслэжээ.

Ватсоны амьдралын цаг хугацааны үечлэл

1878 - Жон Б. Ватсон 1878 онд өмнөд Каролинагийн Гринвиллд төрсөн.
1891 - Түүний аав Пикенс гэр бүлээсээ салсан.
1899 - Фюрмений их сургуулийг төгссөн.
1901 - Сэтгэл судлаач мэргэжилтэй болсон. Чикакогийн их сургуулийн неврологи, философийг бага зэрэг сонирхдог болсон. Мари Икестэй гэрлэсэн.
1903 - Чикакогийн их сургуулиас докторын зэрэг хүртсэн
1905 - Түүний анхны хүүхэд Мари төрсөн. Жон Хопкинсын их сургуульд орсон.
1906 - Чикакогийн их сургуульд багшилсан.
1907 - Жон Хопкинсын их сургуулийн сэтгэл судлалын профессорын туслахаар ажилладаг болсон. Тэрээр бихевиоризмын үндэслэгч гэдгээрээ олонд танигдах болсон.
1913 - "Сэтгэл Судлал Бихевиорист Үзлээр" лекцээ уншсан. "Зан үйл: Харьцуулалтын сэтгэл судлалыг танилцуулах нь" бүтээлээ хэвлэсэн.
1915 - Америкийн Сэтгэл Судлалын Холбоо-ны ерөнхийлөгчөөр сонгогдсон.
1916 - Сэтгэцийн эмгэгийг судалж эхэлсэн. Онолоороо бизнест хүч үзэх болсон.
1919 - "Сэтгэл Судлал Бихевиорист Үзлээр" бүтээлээ хэвлэсэн.
1920 - Хопкинсын их сургуулийн орхиж, "Бяцхан Алберт Туршилт"-ыг хэвлүүлсэн.
1924 - Бихевиоризм бүтээлээ хэвлэсэн.
1928 - "Нялх хүүхдийн сэтгэл зүйн халамж" бүтээлээ хэвлэсэн.
1958 - Ватсон хэвлүүлээгүй бүх бүтээл, судалгааны ажлуудаа шатаасан. Энэ явдлаас хойш төд удалгүй нас барсан.

Эх сурвалж: http://www.muskingum.edu/~psych/psycweb/history/watson.htm

Л. Энхтүшиг
Жон Б. Ватсон 1878 онд Эмма болон Пикенс Ватсоны хүү болон мэндэлжээ. Тэрээр өмнөд Каролинагийн Гринвиллийн ядуухан гэр бүлд аж төрсөн бөгөөд түүний ээж нь маш шүтлэгтэй, харин бяцхан Ватсон аавтайгаа ойр дотно байж, ээжийнхээ замналаар яваагүй билээ. Түүний аав архи уухын зэрэгцээ эхнэрээсээ өөр эмэгтэй хүнд дуртай байсны уршигаар 1891 онд гэр бүлээсээ салжээ. Сүүлд Ватсон Чикакогийн их сургуульд танилцаж байсан Мари Икестэй гэрлэж хоёр хүүхэдтэй болсны дараа салж, их сургуулийнхаа оюутан Rosalie Rayner-тэй дахин гэрлэж хоёр хүүхэдтэй болсон юм. Ватсон өөрийнхөө хүүхэд дээр бихевиоризмын судалгааг маш ихээр хийдэг байсан. Эхнэр нь нас барсаны дараа хүүхдүүд нь тун тааруу өсөн торниж, ганц бие үлдсээр 1958 онд нас барах хүртлээ Коннектикутийн фермд амьдарч байлаа.
Ватсоны аав нас барахад түүний хувьд том цохилт болсон юм. Тэрээр ээж болон багшийгаа эсэргүүцэж, тэдэнд хүч хэрэглэдэг байв. Харин Фюрмены их сургуулийн Гордон Мүүр багшийнхаа ачаар хэвийн амьдралдаа буцан очих боломж гарсан юм. Улмаар багшийнхаа тусламжтайгаар амжилтанд хүрч, цаашлаад Чикакогийн их сургуульд элсэж чадсан. Тэндээ суралцаж байхдаа амьдтны судалгаа, харьцаалалтын сэтгэл судлалын хүрээний асуудлыг сонирхох болов. Тэрээр мэдрэлийн системийн өсөлт ба цагаан хархны зан үйлийн хоёрын хоорондын хамаарлын талаар судалгааны ажил бичиж байлаа. 1903 онд докторын зэрэг хүртэж, Жон Хопкинсын их сургуулийн сэтгэл судлалын профессорын туслагч болсон.
Дараа нь Ватсон 1913 онд Колумбын их сургуульд "Сэтгэл Судлал Бихевиорист Үзлээр" хэмээх лекцээ уншиж байв. Үүнээс өмнө түүний ярьж байсан сэтгэл судлалын хүрээ нь ухамсрын судалгааны арга зүй болон ухамсрын мөн чанарын талаарх  үзэл баримтлалуудад хүлээн зөвшөөрөгдөхгүй байжээ. Түүний өмнө олон ч асуулт тулгарч байсан боловч чадахынхаа хирээр хариулт өгсөөр байсан юм. Тухайн үед Ватсон хуучирсан судалгааны арга зүй, тохирохгүй судлагдахуунд шүүмжлэлтэй ханддаг байлаа. Ватсон ухамсар ба интроспекцийг тоож үздэггүй байв. Үүний оронд "бихевиоризм" хэмээх зан үйлийн сэтгэл судлалын үзлийг олонд танилцуулжээ. Түүний үзсэнээр сэтгэл судлалыг хүний үйлдэл хөдөлгөөний судалгаагаар урьдчилан мэдэж, хянаж болох юм гэж сургадаг байв. Ингэж сургадаг байсан шинэхэн баримтлал нь өдгөө хүн бүрийн сайн мэдэх бихевиорист онол болж чаджээ.
Нэг дүгээр дайны дараа Хопкинсын их сургуульдаа буцан ирж хүний өөрийнхөө сэтгэл хөдлөлөө хянаж болох техникийг бий болгохоор өөртөө зорилт тавиад байв. Мөн түүний "Бяцхан Албертын туршилт" гэдэг судалгаа нь ихэд алдард хүрсэн юм. Энэ судалгааны үр дүнгээрээ хүүхэд айх, уурлах, хайрлах гэсэн үндсэн сэтгэл хөдлөлийн хариу үйлдэл байдаг гэсэн онолоо баталсан юм.
Тэрээр Жон Хопкинсын их сургуулийг орхисны дараа бизнест хөл тавих болсон. Тэрээр үйлчлүүлэгчийн юу хүсч байгааг, мөн амьтны талаарх сурталчилгааны нөлөөг сайжруулахын тулд бихевиоризмын болон хайр, айдас, бухимдал гэсэн сэтгэл хөдлөлийн онолоо ашиглахыг эрхэмлэж байв. Үүний дараа байгуулагуудад ажиллаж, хэд хэдэн алдартай бүтээлүүдээ хэвлэж байгаад 1945 онд тэтгэвэрт гарсан. Бихевиоризмын урсгалын алдартай төлөөлөгч, сэтгэл судлаач Жон Брадус Ватсон 1958 онд насан эцэслэжээ.

Ватсоны амьдралын цаг хугацааны үечлэл

1878 - Жон Б. Ватсон 1878 онд өмнөд Каролинагийн Гринвиллд төрсөн.
1891 - Түүний аав Пикенс гэр бүлээсээ салсан.
1899 - Фюрмений их сургуулийг төгссөн.
1901 - Сэтгэл судлаач мэргэжилтэй болсон. Чикакогийн их сургуулийн неврологи, философийг бага зэрэг сонирхдог болсон. Мари Икестэй гэрлэсэн.
1903 - Чикакогийн их сургуулиас докторын зэрэг хүртсэн
1905 - Түүний анхны хүүхэд Мари төрсөн. Жон Хопкинсын их сургуульд орсон.
1906 - Чикакогийн их сургуульд багшилсан.
1907 - Жон Хопкинсын их сургуулийн сэтгэл судлалын профессорын туслахаар ажилладаг болсон. Тэрээр бихевиоризмын үндэслэгч гэдгээрээ олонд танигдах болсон.
1913 - "Сэтгэл Судлал Бихевиорист Үзлээр" лекцээ уншсан. "Зан үйл: Харьцуулалтын сэтгэл судлалыг танилцуулах нь" бүтээлээ хэвлэсэн.
1915 - Америкийн Сэтгэл Судлалын Холбоо-ны ерөнхийлөгчөөр сонгогдсон.
1916 - Сэтгэцийн эмгэгийг судалж эхэлсэн. Онолоороо бизнест хүч үзэх болсон.
1919 - "Сэтгэл Судлал Бихевиорист Үзлээр" бүтээлээ хэвлэсэн.
1920 - Хопкинсын их сургуулийн орхиж, "Бяцхан Алберт Туршилт"-ыг хэвлүүлсэн.
1924 - Бихевиоризм бүтээлээ хэвлэсэн.
1928 - "Нялх хүүхдийн сэтгэл зүйн халамж" бүтээлээ хэвлэсэн.
1958 - Ватсон хэвлүүлээгүй бүх бүтээл, судалгааны ажлуудаа шатаасан. Энэ явдлаас хойш төд удалгүй нас барсан.

Эх сурвалж: http://www.muskingum.edu/~psych/psycweb/history/watson.htm

Л. Энхтүшиг
Subscribe to: Posts (Atom)