Шинэхэн төгсөгчдийн хямрал

Одоо чи эрх чөлөөтэй - Гэхдээ ажилгүй

Баяр хүргэе, одоо чи их сургуулиа төгсөж “том” хүн боллоо. Ямар ч шалгалт, ямар ч хичээл, ямар ч ном дэвтэр үүрч явах шаардлагагүй боллоо. Найз нөхөд гэр бүлийнхэн, дотны хүмүүстэйгээ төгсөлтийн баяраа нижгэр тэмдэглэж, бүхний оргилд гарчихсан мэт мэдрэмж төрөөд л үлгэрийн мэт сайхан байсан биз дээ.

Гэхдээ бодит амьдрал дээр тийм биш. Ихэнх төгсөгчид төгсөлтийн дараа ажлын байрны талаар ямар нэг төлөвлөгөө зорилго байдаггүйгээс болж сэтгэлзүйн цочирдолд орж, сэтгэлээр хямрах тохиолдол бий. Яг энэ үед л өөрөөр хэлбэл ажил хайж байх энэ хугацаандаа л чи өөрийгөө олж, ганцаараа биш энэ бүхнийг даван туулна гэсэн эрмэлзэлтэй байх хэрэгтэй. Магадгүй чиний ажилгүй байх хугацаа чинь уртсах тусам чиний өдөр тутмын амьдралд хүртэл сөрөг өөрчлөлтүүд гарч эхэлдэг.

Мичиганы их сургуулийн Сэтгэл зүйн зөвлөгөө, үйлчилгээний тэнхмийн эрхлэгч Вики Хэйс “Төгсөлтийн депресс (сэтгэл гутрал) бол хүмүүсийн бодож байгаагаас ч илүү түгээмэл тохиолддог. Энэ нь их сургуульд орох үеийн хямралаас илүү их депрессийг оюутнуудад үүсгэдэг. Хэдийгээр их сургуулиа төгсөж бас шинэ үеийн эхлэл ирж байгаа ч ихэнх хүмүүсийн хувьд ажлын байран дээр ашиглагдахуйц хангалттай хэмжээний цэгцтэй мэдлэгийг авч чаддаггүй тул үүнээс үүдэж ажилд ороход өөрийгөө дутуу үнэлэхэд хүрдэг. Тиймээс төгсөгчдийн хувьд оюутан байх хугацаандаа ирээдүйн ажлын байраа төлөвлөж, тэр дагуу хичээлдээ бэлддэг, гүнзгийрүүлж судалдаг байх нь чухал юм.”

Сэтгэлзүйч, сэтгэл засалч Тиффани Миллер төгсөлтийн үеийн депрессийн хэд хэдэн төрлийг боловсруулсан бөгөөд энэхүү шилжилтийн үеийн түгээмэл шинж тэмдгүүдийг мөн тогтоосон байна. Цагийг ганцаараа өнгөрөөх, найз нөхдөөсөө зайгаа барих, тэр ч бүү хэл сэтгэцийн өөрчлөлтүүдийн шинж тэмдэг бий болох зэргээр нийгмийн зан үйлд нь өөрчлөлт орж байдаг бөгөөд би ямар ч юм хийж чадахгүй юм байна, би үүнийг хийхийг хүсэхгүй байна, энэ надад тохирох ажил биш байна, энэ байдлаараа би цаашид ямар ч ажил хийж чадахгүй юм байна зэрэг сөрөг гомдлуудыг нь гэр бүл, найз нөхөд нь анхааралтай сонсож тэднийг урамшуулж, итгэл найдвар өгч байх хэрэгтэй хэмээн сэтгэлзүйч  Миллер зөвлөжээ.

Депрессийн  шинж тэмдгүүд ихэвчлэн нойрны эмгэг болон хоолны дуршил өөрчлөгдөх зэргээр илэрдэг. Хэрвээ төгссөний дараах хямрал, ажилгүйдэл таныг ямар нэг байдлаар бухимдуулж таны амьдралд мэдэгдэхүйц өөрчлөлтүүд гарч эхэлж байгаа бол энэ байдлаас гарах арга замыг эрэлхийлж шийдэлд хүрэх нь хамгийн чухал юм.

Сэтгэл зүйч Т.Миллерийн шинэ төгссөн төгсөгчид буюу шинэхэн боловсон хүчнүүдэд зориулсан сэтгэл зүйн зөвлөгөөг хүргэж байна.

Яагаад энэ бүхэн бий болсон бэ?

Хувь хүний өвөрмөц шинж байдлаа олох хэрэгтэй. Ихэнхи төгсөгчид сургуулиа төгссөний дараах үед өөрийн өвөрмөц шинжийг дахин зохион байгуулах гэж хүчилдэг. Өөрөөр хэлбэл өөрийн чаддаг зүйлс, дуртай зүйл, хүсэл мөрөөдөл зэрэг бусдаас ялгарах тэр л шинжүүдээ дахин өөрчлөх гэж оролддог. Ажлын төлөвлөлт байхгүйгээр энэ өөрчлөлт, зохион байгуулалт нь ямарч боломжгүй зүйл болж хувирдаг. Сургуулиа төгссөний дараа өөрөөсөө хамгийн түрүүнд асуух асуулт бол –Би хэн бэ? -Би юу хийж чадах вэ? гэж өөрийгээ эргэцүүлэх хэрэгтэй. Их сургуулийг дүүргэлээ гээд чи бүхэл бүтэн амьдралаа төлөвлөх хэмжээний өөрийгөө бүрэн олж авна гэсэн үг биш учраас энэ асуултынхаа хариултыг олтлоо өөрийгөө туршиж үзэж байх нь зүйтэй юм. 

Хийсвэр төсөөлөл. Их сургуульд суралцаж буй хугацаанд таны эцэг эх, багш нар таны давуу талуудыг ойлгуулж авьяас чадварыг тань ойлгуулж байх зүйтэй юм. Гэвч бодит байдал дээр залуучууд хөдөлмөрийн зах зээлийн талаар болоод уг ажлыг хйигээд хэрхэн амжилтанд хүрэх талаар маш хийсвэр төсөөлөлтэй байдаг. Тийм ч учраас төгсөлтийн дараах депрессийн зарим шалтгаанууд үүнээс үүдэлтэй. Өөрийнх нь төсөөлж байснаас бодит нөхцөл байдал өөр байсанд сэтгэлээр унаж шантарч эхэлдэг. Мэдээж чи 4.0 голчтой, цөөнгүй газар дадлага хийж байсан туршлагатай лидершип оюутан байсан ч мөрөөдлийнхөө ажлыг бий болгож, мөн сэтгэл ханамжтай байж чадна гэсэн баталгаа биш юм. Зарим хүмүүст энэ байдлыг ойлгож хүлээж авахад хэцүү байдаг.

Санхүүгийн стресс. Мэдээж шинэ төгсөгчдийн сэтгэлээр унах гол шалтгаануудын нэг бол санхүүгийн хүндрэл юм. Бүтэн 4 жил их сургуульд эцэг эхийн мөнгөөр сурч, тэдний мөнгөөр хоолллож, хувцаслаж байсан бол одоо бол та их сургуулийн оюутан биш амьдрал гэдэг далайд хөл тавьсан “дарвуулт завь”. Сайн ажлын байр олж хангалттай хэмжээний цалин авч “дарвуулт завь”-аа далайн шуурганд өртүүлэхгүй байх ёстой гэдэг айдас, нөгөө талаар дарамт төгсөгчдөд бий болдог. Иймээс л тэд энэ байдалтай нүүр тулаад ирэх үес зарим нь шантарч, стресстэх нь бий.

Гэр бүлийн нөлөө. Эцэг эх тань төгсөлтийн баяраар хүүгээрээ, охиноороо ямар их бахархаж байсан билээ. Гэвч хоёрхон сарын дараагаас ажлын анкет бөглөсөж, ажилд авагчдын өмнө бөхөлзсөөр байвал тэдний бахархал болж байсан хүүхдийн тэр байр суурь, тэр мэдрэмж хэрхэх бол ? Энэ л үед хэдэн сарын өмнөөс үглэж байсан аав ээжийн ажлын байрны талаарх зөвлөгөө үгсүүд чамд маш тод санагдах болно. Хэдий гэрийнхэн чинь чамайг гээд гаднаа ил гаргаж хэлдэггүй ч тэдний хүлээлгэж буй тэр итгэл найдварыг алдаж байна гэдэг айдас депрессийн бас нэг шалтгаан болдог.

Тэгвэл одоо яах вэ? Энэ байдлаас хэрхэн гарах вэ? 

Хэрвээ та ажилгүйдлийн үеийн депресст өртсөн бол, төгсөлтийн дараах хямралд орсон бол үүнээс гарах арга замууд цөөнгүй бий. Өөрт тохирох арга замаа л зөв сонгож чадвал энэ бүхэн түр зуурын төдий юм.

Бодитоор сэтгэх хэрэгтэй. Сэтгэл зүйч Т.Миллерийн зөвлөж байгаагаар төгсөлтийн дараах хямралаас гарах шилдэг арга бол - Хөдөлмөрийн зах зээл дээр ямар ажлууд байна, эдгээрээс аль нь чамд, чиний чадвар, хүсэл эрмэлзэл, мэргэжилд тохирч байна вэ, энэ ажилд ороход надад учирч болох бэрхшээл болоод эерэг тал нь юу вэ гэдгийг бодитоор харж үнэлэх. Энэ нь ажлын байрны талаарх гэр бүлийнхний санаа болоод чиний чадвар зэрэгт эн тэнцүү байдлыг бий болгох чухал ач холбогдол бүхий арга юм. Т.Миллерийн үзэж буйгаар энэ аргаар өөрийнхөө ирээдүйн зорилгоо биелүүлчихлээ гэж үзэх ёсгүй бөгөөд ажил дээр гарсан ч өөрийнхөө үлдсэн нөөц боломж чадваруудыг бий болгож ирээдүй рүүгээ тэмүүлэх тэмүүллээ байнга хадгалж байхаа мартаж болохгүй.

Өөрийн чадварт төвлөр.  Хүмүүс ажил дээр гараад л шууд сайн ажиллана гэсэн өрөөсгөл ойлголттой байдаг. Бүх ажилд хийж чадахгүй, мэдэхгүй зүйл заавал гарч ирдэг. Энэ бүхнийг чи өөрийнхөө чадвар дээр суурилж шийдэж чаддаг байх нь чухал. Үүссэн асуудлаас зугтаж биш, түүнээс гарах арга замыг өөрийн олж авсан чадварууд дундаасаа хайх нь зөв юм. 

Гэр бүлтэйгээ харилц. Гэр бүлийнхэнтэйгээ илэн далангүй ярилцаж, ажил хайж байгаа талаараа болон яагаад зарим ажил өөрт чинь тохирохгүй байгаа вэ гэдгийг ярилцаж сайн ойлгуулдаг байх нь чухал. Эцэг эхчүүд гэдэг бусад хүмүүсээс илүү үр хүүхдээ хамгийн сайн ойлгож дэмждэг найз нөхөр нь гэсэн үг. Тиймээс өөрийн хүсэл мөрөөдөл, ирээдүйн зорилго, ажлын төлөвлөгөө, өөрийн ур чадварын талаар хүртэл нээлттэй ярилцаж, тэднээс зөвлөгөө ч авч болох юм. Ийм дотно халуун дулаан байдлыг үүсгэснээр гэр бүлийн “бахархал” гэдэг айдас чинь ч давхар дарагдах болно.


Л. Сарангэрэл