Спортын сэтгэл судлал гэж юу вэ ?

Морганы тодорхойлолтыг хамгийн оновчтой, хүлээн зөвшөөрөгдсөн гэж анх үздэг. ”Спортын сэтгэл судлал бол бие махбодын үйл ажиллагааг хангах суурь сэтгэл судлалын салбар ухаан юм” гэж тодорхойлсон. (Morgan 1972)
Мартенсийн энэхүү тодорхойлтыг 3 жилийн дараа Дишман нь шинэчилж спортын сэтгэл судлаачид бол мэргэжлээ арай өөр хэв маягаар эзэмшиж хэрэглээ,судалгаа,онолын хэрэглээ зэргийг улам сайжруулж байдаг. (Dishman 1983)
Харин “Association for Applied Sport Psychology (AASP)” спортын сэтгэл судлаач мөн тус мэргэжлийн нийгэмлэгийг ерөнхий бөгөөд оновчтойгоор хүлээн зөвшөөрөгдөхүйц тодорхойлтыг танилцуулсан нь талархууштай үйл явдал болсон юм. Спортын сэтгэл судлал бол сэтгэл судлалын нэгэн салбар ухаан бөгөөд сэтгэл зүйн нөлөө, түүнд нөлөөлж чадахуйц бусад хүчин зүйл буюу оролцоо, спорт гүйцэтгэл, бэлтгэл, бие махбодын үйл ажиллагаа, хэрэглээ мэдлэг зэргийг өдөр тутмын хүрээнд сайжруулах үүрэгтэй шинжлэх ухаан юм.
Спортын сэтгэл судлалын мэргэжил бол тамирчин хэрхэн бэлгэл хийж тэмцээнд оролцож байгаад ач холбогдол өгч мөн бие махбодын идэвхийг хувь хүний хөгжил талаас нь сайжруулж, тамирчны амьдралын хором бүрийг эрүүл, аз жаргалтай байлгах үүрэгтэй. (http://www.aaasponline.org, May 2001)

Спортын сэтгэл судлалын асуудлууд 

Спортын сэтгэл судлал хэмээх салбар яагаад ийм танил болов ?  
Эртний Грекчүүдийн хувьд гоо сайхнаа спортоор дамжуулан илэрхийлдэг байсан бол харин орчин үед олон нийтийн дунд өөрийн алдар нэрээ дуурсгах зорилготойгоор спортоор хичээллэх болоод байна. Өнгөрсөн хэдэн жил спортын сэтгэл судлал хэрхэн хувьсан өөрчлөгдөж байгааг дараахи 6 хүчин зүйлтэй хамааруулж байна.
1.   Тамирчдын давуу талын зорилго. Өндөр түвшинд олдсон боломжуудыг ашиглахын тулд тамирчид өөрсдийгөө ямар ч хамаагүй зүйлд  нээлттэй байлгадаг. Гүйцэтгэлийг сайжруулах техникүүд сэтгэл судлалын ерөнхий практикаас өөр болсон. Харамсалтай нь стеройд (булчинг томруулах бэлдмэл), мансууруулах бодис, сэргээш зэргийг бэлтгэлд зориулан хэрэглэж байгаа нь энэхүү хөгжлийг эргэлзээтэй болгож байна.
2.     Спорт бол улс төрийн зэвсэг. МЭӨ 776 онд анхны Олимпын наадам зохиогдсоноос хойш тамирчид баатарлаг болж улс төрийн хэргэм зэргээ нэмдэг байв. Үндэсний спорт хариуцагч хүмүүс гол зорилгодоо хүрч, олон улсад эх орноо таниулж чадахуйц элит тамирчныг бэлтгэн хөгжүүлэхийн тулд спортын сэтгэл судлаачдыг түлхүү ашиглах болсон.
3.     Өндөр цалинтай спорт. Спорт өөрөө маш том бизнесийн талбар юм. Өндөр үнэ төлж сэтгэл зүйн үйчилгээ авч байж тэмцээнд хүчин чармайлт гарган амжилт үзүүлнэ.
4.     Спортоос мэдлэг эзэмших. Өөрийгөө үнэлэх мэдрэмж ба танин мэдэхүйгээ хөгжүүлэгч нь спорт гэж үзэж болно. Хэн нэгэнтэй харилцах хадлагаа сайжруулж, мэдлэг эзэмших зорилго гээд спортын сэтгэл судлал өөрөө ямар нэгэн учир шалтгаантай байдаг юм.
5.     Үзэгчдийн сонирхол. Сая сая хүмүүс спорттой холбоотой үйл явдлуудыг үзэж байна. Үзэгчдийн баяр хөөрийг улам нэмэгдүүлж, сахилга батгүй тааруухан спортын арга хэмжээн дээр хүчирхийллийн зан үйл гаргаж буй фанатуудыг багасгах зэрэгээр спортын сэтгэл судлаачын үүрэг үзэгч олны дунд хүртэл байна.

Ашигласан материал : Arnold LeUnes, Sport Psychology, 2008
Л.Энхтүшиг