Сэтгэл Судлал

 

АНУ-д ойролцоогоор 100,000 гаруй сэтгэл судлаачид байдаг (Pion, Bramblett, & Wicherski, 1987). Эдгээр хүмүүсийн гуравны нэг нь их дээд сургууль, коллежид судалгаа явуулж, багшилж байна. Үлдсэн хэсэг нь зөвлөгөөний төв, эмнэлэгт, мөн бие даан үйл ажиллагаагаа явуулж байна. Бусад нь засгийн газар, арми, сургууль, бизнесийн байгууллага зэрэг газруудад ажилладаг.

70,000 гишүүнтэй Америкийн Сэтгэл Судлалын Холбоо (APA) нь сэтгэл судлаачдын хамгийн том байгууллага юм. Эдгээр гишүүдээс академик судлаач (хичээл заана, судалгаа удирдаж явуулна), ба эмнэлгийн чиглэлээр хувиараар ажилладаг (оношилно, хүмүүсийн сэтгэл зүйн эмгэгийг эмчилнэ) сэтгэл судлаачид байдаг. (APA) дотроо 47 дивизион буюу салбаруудтай (шинээр нэмэгдсэн энх тайвны сэтгэл судлалын салбар болон бүлгийн сэтгэл заслын салбар) бөгөөд эдгээр салбар бүр нь сэтгэл судлалд өөр өөр нөлөөтэй аж. 1988 онд академик талыг баримтлагч сэтгэл судлаач нар Америкийн Сэтгэл Судлалын Нийгэмлэг (APS)-ийг байгуулсан. 

Харин өнөө үед сэтгэл судлал гэж юу вэ гэсэн асуултанд сэтгэл судлалын, дэд салбаруудын, төрөл бүрийн хүрээнд янз бүрээр тайлбарлах боломжтой болжээ. Үүний ачаар сэтгэл судлалд маш олон гайхамшигтай тайлбарууд оршиж байна. Дараах найман үндсэн дэд салбаруудыг танилцуулъя.

Клиник сэтгэл судлал. Та ямар мэргэжилтэй вэ ? Би сэтгэл судлаач мэргэжилтэй гэж хариулахад ихэнхи хүмүүс та намайг ямар хүн гэдгийг мэдэх үү ?, би ямар хүн бэ ? гэж асуудаг Иймэрхүү хандлага клиник сэтгэл судлалын хүрээнд ойролцоогоор 40 % тохиолддог (Pion, Brablett, & Wicherski). Байгууллагад ажилладаг клиник сэтгэл судлалын ихэнхи мэргэжилтэнгүүд хүмүүсийг эмчлэхэд анхаардаг бөгөөд оюун ухааны хомсдол, шорон, хүүхдийн шүүх, их сургуулийн эрүүл мэндийн төв зэрэг асрах газарт ажилладаг. Анагаах ухааны эмч нар, зарим клиник эмч нар хувийн практик ажил талдаа ижил төстэй, эмгэг зан үйлийн асуудалтай хүнийг эмчилдэг. Клиник сэтгэл судлаачид оюун ухааныг оношилдог. Клиник сэтгэл судлаачид бүтэн нэг жилийн турш курст сурна, хүмүүсийг оношилж, эмчлэхээс өмнө бусад сэтгэл судлаач нарын удирдлага доор ажиллах шаардлагатай байдаг.

Харин сэтгэцийн эмчийг бэлтгэхэд шал өөр бөгөөд психиатри анагаах ухааны салбар болохоос сэтгэл судлалын дэд салбар биш юм.

Сэтгэл зүйн зөвлөгөө. Зөвлөгөөний сэтгэл судлалын хүрээн дэх сэтгэл судлаачид хүний хувийн асуудал болон сэтгэл хөдлөлийн асуудлыг шийдвэрлэдэг тал дээрээ ерөнхийдөө клиник сэтгэл судлаачдаас арай бага үүрэг гүйцэтгэдэг юм. Зөвлөгчид ахлах сургуулийн сурагчдад мэргэжлээ хэрхэн зөв сонгох, хоригдлуудыг засан хүмүүжүүлэх, гэр бүлийн асуудлыг шийдвэрлэдэг. Тэд клиник сэтгэл судлаачидтай адилхан үүрэг гүйцэтгэж асуудалтай ямар нэг асуудалтай хүнийг эмчилж, бас оношилж болдог.

Сургуулийн сэтгэл судлал. Зарим сэтгэл судлаачид сурагчдад чиглэсэн туслалцаа үзүүлдэг. Сургуулийн сэтгэл судлалын хүрээнд тэдгээр судлаачид удирдах, оюун ухааны чадамжийг нь тайлж мэдэх, авъяас чадамжийн тест авдаг. Тэд ихэвчлэн академик болон сэтгэл хөдлөлийн хэрэгцээний талаар багш, сурагчдад зөвлөгөө өгдөг. 

Боловсролын сэтгэл судлал. Боловсролын сэтгэл судлалын дэд салбар болох сургуульд ажилладаг сэтгэл судлаач нар нь сургуулийн систем болон коллежид үр нөлөөтэй ном, гарын авлага худалдан авах, анги танхимйн зөв зохион байгуулалт хийж, заах арга зүй, тестийн загваруудыг боловсруулдаг аж. Эдгээр сэтгэл судлаачид их дээд сургууль, коллежид ажиллаж байхдаа боловсролын арга зүй болон сургалтын талаарх судалгааг удирдан явуулдаг.

Нийгмийн сэтгэл судлал. Нийгмийн сэтгэл судлал нь хүмүүс бусдадаа хэрхэн нөлөөлдөгийг (хандлага, түрэмгийлэл, сонирхол, дурлал, туслах, буруу хандлага) судалдаг. Жишээ нь, нийгмийн сэтгэл судлаач Кеннет Кларк хүүхдүүд буруу хандлагыг хэрхэн сурдагийг судалжээ. 1939 онд тэрээр эхнэр Мэймьетэйгээ хамт хар арьст хүүхдүүд цайвар өнгөтэй хүүхэлдэйнээс илүү бараан өнгийн хүүхэлдэйгээр тоглох нь илүү байсныг олж тогтоожээ. Ийнхүү тэрээр буруу хандлагыг нийгэмшлийн процессийн дагуу бага, том насны хүүхдүүд суралцдаг юм байна гэсэн дүгнэлтэнд хүрчээ. Яг иймэрхүү арга зүйгээр бие хүний сэтгэл судлаачид бодгалийн зан төлөв хэрхэн хөгжиж, бусдын үйлдэлтэй хэрхэн холбогдож байгааг судалдаг юм.

Үйлдвэрийн сэтгэл судлал.

Үйлдвэр-байгууллагын сэтгэл судлалын салбарт ажиллах нөхцлийг сайжруулах тал дээр анхаардаг. Тэд байгууллага дахь харилцаа, ажилчдын сэтгэл ханамжийг сайжруулах менежмент зөвлөгөө өгөх, ажилчдыг сургалт хөтөлбөрт хамруулах, карьерийн сонголтын талаар ажилчдад зөвлөгөө өгөх зэрэг төрөл бүрийн зорилтуудыг дэвшүүлж ажилладаг. Техникийн сэтгэл судлаачид үр ашигтай хэрэглэгдэх багаж мөн төхөөрөмж бүтээдэг хүмүүст тусалдаг. Харин худалдан авагчийн сэтгэл судлаач хүмүүс яагаад "энэ" барааг худалдан аваад байна вэ гэдгийг сонирхон судалдаг юм.

Хөгжлийн сэтгэл судлал. Зан үйл, танин мэдэхүй, бие хүн зэрэг нь бодгальд цаг ямагт өөрчлөгдөх үзэгдлийг хөгжлийн сэтгэл судлаачид судалдаг. Хүн бага насандаа хамгийн огцом өөрчлөгддөг тул маш олон хөгжлийн сэтгэл судлаачид хүүхдийн хөгжлийг түлхүү сонирхдог юм. Сэтгэл зүйн хөгжил өсвөр нас хүрээд зогсдоггүй. Харин нялх, балчир, өсвөр, насанд хүрсэн үе гэх зэрэг хүний насан туршдын амьдралыг хөгжлийн судалгаагаар судалж болдог.

Туршилтын сэтгэл судлал. Энэхүү салбарын судлаачид зан үйлийн үндсэн шалтгааныг судалдаг. Тэд ерөнхийдөө "Хүмүүс яагаад зүүдэлдэг вэ ?, Бид яагаад мартдаг вэ ?, Хүмүүс яагаад "галзуу хулгана" тоглоом дээр тоглохыг хүсдэг юм бэ?, Амьтдыг бусадтай нь яаж адилтгах вэ ?, Архины нөлөө түрэмгийлэлд хэрхэн нөлөөлж байна вэ ?, Хүмүүст яагаад харааны хуурмаг үзэгдэл бий болдог вэ ?" гэх мэт асуултуудыг дэвшүүлэн түүнд хариулт өгөхөөр судалгаа, шинжилгээ хийдэг юм.